0000010

rozwoju fizycznego. Znajomość tych wariantów rozwojowych jest konieczna do interpretacji zjawisk patologicznych. Większość bowiem wcześnie powstałych uszkodzeń o.u.n. odbija się ujemnie na wielkości i dynamice wzrostu mózgu, a tym samym głowy, prowadząc do malogłowia. Natomiast wszelkie procesy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego doprowadzają szybko do powiększenia wymiarów głowy.

W ocenie tych objawów obok samej wielkości istotne znaczenie ma zachowanie się szwów czaszki i ciemiączek. Uwypuklenie ciemiączka, rozstępy w obrębie szwów czaszki towarzyszą zazwyczaj zespołom chorobowym przebiegającym z objawami wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Odwrotnie, sprawy chorobowe, u których podłoża leży wolniejszy wzrost mózgu, cechują się tendencją do przedwczesnego zamykania ciemiączka przedniego, a nierzadko również pewnym jakby zachodzeniem na siebie poszczególnych kości czaszki.

Odchylenia w zakresie prawidłowego kształtu głowy mogą być wyrazem nieprawidłowości ukształtowania samego mózgu, nieprawidłowości w obrębie zarastania szwów czaszki bądź też mieć swoją przyczynę w czynnikach czysto zewnętrznych (np. spłaszczenie potylicy powstające na skutek stałego przebywania dziecka w pozycji leżącej).

Dalsze badanie głowy za pomocą oglądania i obmacywania, a ew. także opukiwanie i osłuchiwanie, ma na celu wychwycenie różnorodnych nieprawidłowości układu naczyniowego skóry głowy, ubytków kości czaszki, zgrubień lub innych zaburzeń. Wiąże się z tym również ocena twarzy pod kątem występowania zaburzeń, u których podłoża leży nieprawidłowe ukształtowanie elementów kostnych (np. oczodołów, nosa) lub innych charakterystycznych cech. To ostatnie ma istotne znaczenie zwłaszcza dla rozpoznawania różnego rodzaju genetycznie uwarunkowanych zespołów chorobowych.

BADANIE NERWÓW CZASZKOWYCH Nerw węchowy (I)

Nerw węchowy nie jest nerwem w pełnym znaczeniu tego słowa, ale właściwie częścią mózgu (pasmo węchowe i płat węchowy). Na analizator węchowy ¹ składa się jego biegun obwodowy w błonie śluzowej nosa, droga przewodząca oraz biegun korowy.

Do badania nerwów węchowych używa się zazwyczaj substancji aromatycznych, jak mięta, wanilia, perfumy. Węch bada się osobno z każdej strony, zaciskając drugi otwór nosowy palcem. W rutynowym badaniu neurologicznym dziecka wykonywanie tej próby nie jest konieczne. U małych dzieci, u których bodźce węchowe nawet o mało drażniącym zapachu wywołać mogą podrażnienie zakończeń smakowych (stanowiących biegun obwodowy części czuciowej n.V), wybiórcza ocena węchu jest niemożliwa.

Nerw wzrokowy (II)

\erv\ wzrokowy, podobnie jak nerw węchowy, nie jest właściwym nerwem, lecz częścią mózgu. Powstaje on z wypustek osiowych komórek zwojowych siatkówki, ta zaś rozwija się w życiu płodowym z uwypuklonego odcinka mózgu. Podłożem anatomicznym analizatora wzrokowego jest droga wzrokowa. Składają się na nią siatkówka, nerw wzrokowy ze swoim przebiegiem zewnątrzczaszkowym i wewnątrzczaszkowym, pasmo wzrokowe oraz droga śródmózgowa aż do ośrodka wzroku w korze mózgu na przyśrodkowej części pła-ta iiotylicznego. Istnieje ścisły związek między projekcją poszczególnych odcinków siatkówki względem poszczególnych części drogi wzrokowej w śródmózgowiu i odcinkami kory mózgu. Znajomość lego jest konieczna przy ocenie zaburzeń pola widzenia.

Zdolność reagowania na bodźce wzrokowe — światło, barwne przedmioty ustawione w polu widzenia dziecka — istnieje zawsze już ok. 6 tygodnia życia. Zdolność wodzenia wzrokiem za przedmiotami, pojawiając się już w 2 miesiącu życia, osiąga pełną sprawność w 3 miesiącu życia. Od urodzenia natomiast zaobserwować można zamykanie oczu na bodziec świetlny (odruch oczno-powiekowy), a także odchylanie głowy do tylu z powstawaniem tonicznego napięcia mięśni karku przy zadziałaniu na narząd wzroku silnym światłem. Odruchowe zamykanie powiek na zbliżanie jakiegoś przedmiotu do oczu pojawia się ok. 4 miesiąca życia. Ma ono już charakter reakcji odruchowowarunkowej i z tego względu nie może być używane do oceny funkcjonowania analizatora wzrokowego. Brak reakcji na bodźce wizualne nie świadczy w sposób bezwzględny o zaburzeniach widzenia. Jest on często obserwowany u niemowląt o zaburzonym rozwoju psy-

23

1

Pojęciem analizatora określa się część układu nerwowego,

w której dokonuje się całościowa analiza pobudzeń jednego rodzaju,- wyróżnia się np. analizator węchowy, słuchowy, wzrokowy, kinestetyczno-ruchowy i inne.