0000024 4

36 Biomechanika kliniczna

trzy wymiary otaczającej przestrzeni. Z punktu widzenia teorii maszyn, możliwość wykonania przez ciało sześciu niezależnych ruchów w przestrzeni (ryc. 8), tzn. trzech ruchów postępowych i trzech ruchów obrotowych, oznacza, że ma ono 6 stopni swobody. Istnienie jednego więzu (np. stawu) może znieść ruchy postępowe, pozostawiając jedynie ruchy obrotowe. Taka sytuacja występuje w biernym układzie ruchu człowieka. Pomijając możliwość wykonywania w znikomym zakresie ruchów postępowych w niektórych stawach uznaje się, że ruchy we wszystkich stawach układu ruchu człowieka są ruchami obrotowymi.

4.5. Kinematyka parametrów ruchów w stawach

Ruch, definiowany jako przemieszczenie ciała człowieka lub jego części względem układu odniesienia, jest funkcją zależną od struktur biernych (powierzchnie stawowe, torebki stawowe, więzadła) i struktur czynnych (mięśnie). Do opisu klinicznego ruchów w stawach służy wiele pojęć:

1)    zakres ruchu - kąt, o jaki został przemieszczony dany człon ciała, zawarty między jego osią długą a prostą, jaką ta oś 'wyznaczała w pozycji zerowej lub wyjściowej. Obie osie przecinają się w punkcie osi obrotu w stawie;

2)    pozycja wyjściowa - pozycja danego członu ciała w momencie zapoczątkowania ruchu;

3)    zakres ruchu czynny - zakres występujący przy aktywizacji momentu siły mięśnia działającego na dany staw;

4)    zakres ruchu bierny - zakres występujący przy wykorzystaniu momentu siły działającej od zewnątrz (np. pochodzącej od współćwiczącego), z wyłączeniem momentu siły mięśnia działającego na dany staw;

5)    ograniczenia zakresu ruchu w stawie - ograniczenia powodowane przez chrząstki wewnątrz i okołostawowe, torebki stawowe, więzadła i mięśnie.

Pomiar zakresu ruchu w stawne wymaga zdefiniowania kierunku ruchu. W tym celu należy się posługiwać układem odniesienia względem ciała znajdującego się w pozycji przyjętej w podręcznikach anatomii prawidłowej. Jest to swobodna, symetryczna postawa stojąca, z rękami odwróconymi do przodu (tzw. pozycja supi-nacji). Wykorzystywanymi w badaniach klinicznych układami odniesienia są umowne, prostopadłe względem siebie płaszczyzny, tj. czołowa, strzałkowa i poprzeczna (dla ruchów postępowych), i trzy prostopadle biegnące do tych płaszczyzn osie, odpowiednio: strzałkowa, poprzeczna i oś długa ciała (ryc. 9).

4.6. Goniometria

Goniometria zajmuje się pomiarem zakresu ruchu. Wymaga to przyjęcia nie tylko określonego układu odniesienia, ale i nazw kierunków ruchu i zasad samej procedury pomiarowej. Zakres ruchu w stawie wyznacza kąt, jaki zawiera się między' skrajnymi położeniami jednego członu ciała (ruchomego) względem drugiego (unieruchomionego). Pomiar zakresu ruchu w stawie w danej płaszczyźnie Polega na pomiarze kąta, którego wierzchołek leży w osi tego stawu. Pomiary zakresów ruchów przeprowadza się z użyciem 2-ramiennego goniometru, potocznie nazywanego kątomierzem ortopedycznym. Jedno ramię, nieruchome, jest kierowane wzdłuż osi członu ciała unieruchomionego, drugie zaś, ruchome - wzdłuż osi członu ciała przemieszczanego (ryc. 10).