page0175

171

ści masy. Masa bowiem ma trzy wymiary, podczas gdy zgryzoty nie można zmierzyć ani metrem, ani kilogramem. Podobnie mówimy też, że to duch wyższy, silniejszy, że myśl jakaś głębsza; nauczyciel ocenia zdolność ucznia nawet za pomocą ułamka itd., ale to wszystko brane jest w znaczeniu przeno-śnem, o wirtualnej ilości. Jeżeli zaś akt czysto duchowy może być większy lub mniejszy, silniejszy lub słabszy, to tem więcej należy to powiedzieć o aktach organicznych jak czucie. Nie ma wprawdzie półczucia, tem mniej pół-świadomości, ale czucie może być więcej lub mniej żywe, świadomość jasna lub niejasna ¹).

Jakże tedy mierzyć należy takie akty! Według zeznania samych materyalistów wprost mierzyć ich niepodobna, bo ani gram, ani centymetr na nic się tu nie przyda, z tej prostej przyczyny, że ani myśl, ani czucie nie da się ująć w najdelikatniejsze szczypczyki, ani na najczulszej posadzić ważce. A możeby za pomocą porównania różnych natężeń czucia? obrałoby się jakieś czucie jako mierniczą jednostkę i według niej mierzyłoby się inne czucia? Ani to niepodobnem, bo jednostka miernicza winna być stałą i niezmienną; gdyby metr

') „Wenn es sich bloss um ein ungefahres Messen psychischer Acte, um ein Scbatzen ihrer Grosse, ilirer Starkę handelt, diirfte die Moglichkeit einer Messung wohl von Nienianden ernstlich beanstandet werden; die Empfindungen, Gedanken, Willensentscbiessungen liaben allerdings keiue extensive Grbsse; sie konnen also nicht wie eine Strecke, ein Gewicht, ein Volumen gemessen werden. Sie haben aber allesamrat eine gewisse Inteusitat, und der eine psycliisciie Act ist in-tensiver ais der andere. Ein Schall, ein Gerucli ist starker ais der an-dere, selbst ein Gedanke lebhafter ais der andere, ein Willensact ener-gisclier ais der andere. Es haben also aucli die psychisclien Acte eine bestimmte Grosse. Was aber Grosse bat, kann auch gemessen, zum wenigsten geschatzt werden. Schon wenn ich fiilile, dass ein Schmerz heftiger ist ais ein anderer, dass ein Licht heller ist ais ein anderes, kann ich eine yerstandesmassige Vergleicliung zwisclien beiden Eni-pfindungen anstellen und darait ist das Wesen des Messens gegeben. Ich messe ja eine Empfindung an der anderen: die eine wird ais Massstab an die andere gesetzt“. Philos. Jahrb. Art. v. Gutberlet str. 43.

http://rcin.org.pl