22912 IMG07

736 TRZY WYMIARY UCZENIA SIĘ

rozwód, śmierć bliskiej osoby, a w przypadku kobiet menopauza (Fjord Jensen 1993).

W przeciwieństwie do dorosłości wiek dojrzały nie jest zdominowany przez identyczne cele. Cele o charakterze egzystencjalnym, takie jak posiadanie rodziny, wychowanie dzieci, praca i kariera zawodowa, został)' już osiągnięte. Ola wielu osób wiek dojrzały jest okresem osobistej i finansowej stabilności. Dlatego poświęcają oni czas na zajęcia o pewnej specyficznej jakości. Może to być aktywność kulturalna i społeczna, pomaganie innym, np. życiowemu partnerowi, dzieciom, wnukom, albo angażowanie się w pracę na rzecz ludzi społecznie poszkodowanych.

W tym kontekście niezwykle ważne może być uczenie się, zarówno formalne, jak i mniej formalne procesy zmian i rozwoju, które jednostka wybiera i podejmuje całkowicie samodzielnie, ponieważ jest to coś, co wydaje się jej ważne dla niej i innych ludzi. Może być również i tak, że jednostka odczuwa potrzebę udowodnienia sobie i innym, że są rzeczy, które potrafi ona robić, choć wcześniej nie miała ku temu stosownych możliwości.

Uczenie się w okresie dojrzałej dorosłości może być charakteryzowane przez dobrowolne motywy osobiste albo przez bodźce zewnętrzne, które formują orientację wobec edukacji we wcześniejszych fazach dorosłości. Mogą one odnosić się do kwestii, które chciałbyś studiować, rzeczy, które chciałbyś rozumieć albo zdobywać doświadczenia w nowym specyficznym kontekście.

Niemniej trzeba pamiętać, że powyższe uwagi odnoszą się tylko do tych ludzi dojrzałych, którzy są względnie uprzywilejowani. Wielu nie ma możliwości, aby dążyć do samorealizacji i podejmować uczenie się. Nowa fala uczenia się i edukacji oferowanej ludziom dojrzałym jest zjawiskiem charakterystycznym głównie dla klasy średniej.

Patrząc z poznawczego punktu widzenia, można mówić o trendzie uczenia się. Trend ten przebiega wolniej, jeżeli dotyczy nowych dziedzin, / którymi ludzie nie są jeszcze zaznajomieni, oraz szybciej, jeżeli są one obiektem ich zainteresowań, a ludzie mają presupozycje i doświadczenia z nimi związane. Potoczna wiedza głosi, że ludzie starsi uczą się gorzej. Stwierdzenie to można odnosić do faktu, że ludzie starsi uczą się wolniej i /m \ /c nowych, szczególnie jeżeli nie są zainteresowani przedmiotem uczem* wę l-ud/ie doznają satysfakcji ze swoich zainteresowań i posiadanych doświadczeń. Jeżeli nowe rzeczy nie są l mmi związane, ludziom trudno zmobilizować psychiczną energię niezbędną do ich zgłębiania.

Oczywiście, demencja i inne choroby są odrębną kwestią, wykraczającą poza perspektywę przyjętą dla tej książki.

Całożyciowe uczenie się

YV poprzednich podrozdziałach starałem się przyjrzeć podłożu typowych postaw wobec uczenia się w różnych fazach ludzkiego życia. Należy tu stwierdzić, że są to postawy aktualne i tylko do pewnego stopnia uwarun kowane biologicznie. Składowe każdej fazy wiekowej są w przewaza^ei mierze zdeterminowane przez czynniki historyczne i społeczne i mogą podlegać szybkim zmianom. Stanie się to bardziej zrozumiałe, jeśłi na przykład weźmiemy pod uwagę to, jak późna nowoczesność wpływa na uczenie się dzisiaj, szczególnie w okresie dzieciństwa i młodości, a kioret wpływ w coraz większym stopniu rozciąga się również na dorosłość Wspomniane wcześniej fińskie badania sondażowe (Antikainen i m. 1996; Antikainen 1998; Aitikainen, Kauppila 2000) dostarczyły dakzei wiedzy na ten temat. Znaleziono wyraźne różnice między postawami wobec edukacji i uczenia się wśród trzech pokoleń respondentów Historie życia prezentowane przez pokolenie najstarsze mówiły o życiu ?ak^

0    formie przetrwania, w którym edukacja była dobrem deficytowym. Kreowane przez nią możliwości uczenia się pozytywnie wpływały na zmagania, jakie ludzie musieli podejmować. Historie życia opowiadane przez ludzi średniego pokolenia, szczególnie męzczyzn, ujmowały edukację w kontekście kariery zawodowej. Kształcenie i uczenie się było przez nich traktowane jako instrumenty rozwoju kanery. W przypadku pokolenia najmłodszego, historie życia odznaczają się redeksyjnośclą

1    indywidualizmem. Edukacja jest postrzegana lako dobro konsumpcyjne, którym można się posłużyć, jeżeli zaistnieje taka potrzeba albo gdy ktoś się nią zainteresuje. Jest rzeczą jasną, że te rożne perspektywy postrzegania edukacji implikują analogiczne różnice w charakterze uczenia się.

Różne układy odniesienia, które zmieniają się wraz z rozwojem społeczeństwa i świadomości społecznej, determinują warunki uczenia się w różnych okresach życia człowieka. Pomimo to istnieje pewna ttrrłm