45525 IMG08

238 TRZY WYMIARY UCZENIA SIĘ

istotnych powiązań związanych z wiekiem o charakterze bardziej ogólnym, które do pewnego stopnia biegną w poprzek zmieniających się warunków i okoliczności. Z przedstawionych wcześniej rozważań można wnosić o istnieniu trzech linii tego rodzaju. Po pierwsze, wraz z biegiem życia postępuje wyzwalanie się jednostki ze społecznych determinantów uczenia się. W dzieciństwie uczenie się mieści się w obrębie interakcji zachodzących pomiędzy dojrzewaniem biologicznym i zewnętrznymi, społecznie zdeterminowanymi wpływami. Uczenie się w okresie młodzieńczym można scharakteryzować jako walkę podejmowaną przez młodych ludzi w znacznym stopniu po to, aby samodzielnie konstruować własną tożsamość. W trakcie pierwszej dorosłości ludzie zaczynają uczyć się tego, co - wedle ich mniemania - jest ważne, ale co w dużym stopniu, jest zdeterminowane przez ich uwarunkowania społeczne. Dopiero w okresie dojrzałej dorosłości determinanty społeczne słabną, a ludzie uzyskują większe możliwości uczenia się autonomicznego.

W ścisłym związku z postępującym wyzwalaniem się uczenia się z jego społecznych ograniczeń pozostaje zjawisko indywidualizacji. Uczenie się w coraz większym stopniu staje się zorientowane na osobowościowy rozwój jednostki, a jego przebieg jest determinowany przez indywidualne potrzeby i zainteresowania ludzi. Tendencja ta pojawia się już w okresie młodzieńczym, ale w pełni uwidacznia się w stadium dojrzałej dorosłości.

Na koniec, zaznacza się również stopniowy rozwój odpowiedzialności za uczenie się. Zjawisko to jest ściśle związane z dwoma poprzednimi procesami rozwojowymi i przebiega wedle tych samych wzorów.

Jest rzeczą jasną, że w naszym społeczeństwie zarówno społeczne uwarunkowania, jak i cele uczenia się powinny układać się we wspólnej linii i wzmacniać procesy rozwojowe, o których była mowa. Pomimo że wcześniejsze rozważania na temat uczenia się społecznego (rozdział 7.) i uczenia się kolektywnego (rozdział 10.) wskazują, że uczenie się nie jest tylko procesem indywidualnym, oraz że edukacja operuje także innymi perspektywami aniżeli tylko wspomaganie rozwoju osobowościowego i wyposażanie jednostek w kwalifikacje, to nasze rynkowo zorientowane społeczeństwo późnej nowoczesności stawia kwestie indywidualne na pozycji centralnej.

Człowiek jest i zawsze pozostanie istotą społeczną. Jednostka nie może rozwijać i w pełni zrealizować swojego potencjału bez udziału innych ludzi. Dlatego mając na względzie potrzeby i interesy jednostki, nie można tracić z oczu dobra wspólnego (zob.: Wenger 1998). Może się wówczas okazać, że okres dojrzałej dorosłości umożliwia realizacje wielu prawdziwie wolnych inicjatyw w zakresie uczenia się, które mogą mieć społeczny charakter i stawiać przed sobą także cele społeczne.

Podsumowanie

Oddziaływanie wewnętrznych, psychicznych warunków uczenia się można podsumować w sposób następujący:

1.    Wewnętrzne, psychiczne motywy leżące u podstaw uczenia się zmieniają się na przestrzeni niepowtarzalnego, jednostkowego procesu życia, które przebiega w interakcjach z uwarunkowaniami społecznymi. Zarówno sam proces, jak i interakcje podlegają indywidualnej interpretacji. W przypadku głównych stadiów życia szczególnie doniosłą rolę odgrywają następujące czynniki:

2.    Aż do momentu dojrzewania dzieci zajmują się głównie odkrywaniem otaczającego świata. W procesach tych są one gotowe uczyć się przy wsparciu ludzi dorosłych, choć doznają także wpływów z innych źródeł. Szczególnie doniosłą rolę odgrywają tu środki masowego przekazu;

3.    Faza młodości rozciąga się od początku okresu dojrzewania do lat dwudziestu kilku, a nawet może sięgać trzydziestki. Faza ta jest zdominowana przez proces konstruowania indywidualnej tożsamości, z którymi procesy uczenia się pozostają w związku. Może to łatwo prowadzić do konfliktów w edukacji formalnej, która kładzie nacisk na nauczanie i zdobywanie kwalifikacji;

4.    W okresie dorosłości, który sięga aż momentu życiowego zwrotu, uczenie się jest zwykle regulowane poprzez cele, które jednostka ustanawia na bazie kompromisu między pragnieniami a życiowymi koniecznościami. Ludzie dorośli nierzadko popadają