0000031

9. ODRUCHY

Odruchy wywoływane w ramach badania neurologicznego określić można jako mimowolne reakcje ruchowe na bodźce czuciowe. Umownie dzielimy je na rozciągowe, powierzchniowe i patologiczne. Odruchy wchodzące w zakres pierwszych dwóch kategorii są prostymi odruchami odcinkowymi i występują u osób zdrowych. Drażnienie włókien czuciowych w obrębie mięśnia przez jego rozciąganie wytwarza podniety dośrodkowe, które wywołują odruch rozciągowy. Dotykanie, drapanie, kłucie i szczypanie są to bodźce stosowane dla wywoływania odruchów powierzchniowych.

W prostych odruchach odcinkowych, jak odruchy objęte nazwą rozciągowych i powierzchniowych, podniety dośrodkowe przewodzone są do rdzenia kręgowego lub pnia mózgu drogą włókien czuciowych w nerwie obwodowym i korzonku czuciowym (tylnym). Po przebyciu jednego lub więcej styków w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, podniety działają na komórki ruchowe pierwszego rzędu. Uczynnienie tych komórek daje zwykle początek podnietom, które wyłaniają się z tych samych odcinków, do których wnikały podniety dośrodkowe. Końcowa wspólna droga obejmuje komórki rogu przedniego oraz ich włókna osiowe, które w korzonku ruchowym i nerwie obwodowym zdążają do narządu wykonawczego.

Odruchy patologiczne, mimo iż wywoływane są przez bodźce rozciągowe lub powierzchniowe, różnią się wielorako od odruchów sklasyfikowanych jako rozciągowe i powierzchniowe. Przede wszystkim prawdziwe odruchy patologiczne nie dają się wywołać u osób zdrowych. Po wtóre, chociaż są one odruchami odcinkowymi, bywają często bardziej złożone aniżeli odruchy odcinkowe proste, i stanowią rezultat zaburzenia równowagi podniet dochodzących do końcowego wspólnego efektora z wielu źródeł w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

ODRUCHY ROZCIĄGOWE

Odruch) rozciągowe są odruchami powstającymi w następstwie nagiego rozciągania mięśnia. Odruchy te nazywano niekiedy (częściej dawniej niż obecnie) odruchami „ścięgnowymi”, „okostnowymi”, „głębokimi” lub „miotatycznymi”; jednakże określenie „rozciągowy" zachowuje pierwszeństwo jako najściślejsze z fizjologicznego punktu widzenia. Na przykład określeniu „odruch z okostnej kości promieniowej” nie tylko brak ścisłości znaczenia, która cechuje jego synonim: „odruch rozciągowy mięśnia ramienno-promieniowego”, ale nadto przedstawia ono mylne ujęcie anatomii i fizjologii odruchu.

Ani całkowity brak odruchów rozciągowych, ani maksymalne ich nasilenie nie mogą być same przez się uważane za wyraz nieprawidłowości. Od czasu do czasu spotyka się wśród badanych osoby, które wykazują brak odruchów, a jednak zdają się cieszyć doskonałym zdrowiem. Z drugiej strony, osoby z maksymalną żywością odruchów, łącznie nawet z utrzymującym się klonusem, badano jak najdokładniej i w rezultacie nie wykrywano choroby organicznej, która by warunkowała wzmożenie odruchów. Kliniczne znaczenie odchyleń od stanu prawidłowego w zakresie nasilenia odruchów rozciągowych zależy od porównania z innymi odruchami rozciągowymi, a zwłaszcza z odruchem odpowiedniego mięśnia po stronie przeciwnej. Wreszcie, aktywność odruchów osobnika należy zestawić z innymi wynikami badania neurologicznego przed definitywnym ustaleniem chorobowego znaczenia odruchów.

Na ogół przy nieobecności uszkodzeń obejmujących którykolwiek z elementów luku odruchowego nasilenie odruchów rozciągowych jest wyrazem równowagi między podnietami hamulcowymi a pobudzeniowymi, przybywającymi do obwodowych neuronów ruchowych z rozmaitych ośrodków mózgowych i opuszkowych. Tak więc uszkodzenia dróg piramidowych, usuwając wpływy działające tłumiąco na końcową wspólną drogę, powodują torowanie odruchu rozciągowego. Natomiast zaburzenia w obrębie włókien rzutowych z móżdżku i pnia mózgu, które normalnie wywierają działanie torujące, powodują osłabienie odruchów rozciągowych (ryc. 15, str. 89, rozdz. 7).

Technika wywoływania. Istnieją liczne sposoby wy woływania odruchów rozciągowych, miarodajność jednak wszystkich zdaje się zależeć od czterech czynników. Po pierwsze, trzeba zapewnić całkowite rozluźnienie mięśni badanego. Po wtóre, wytwarza się w mięśniu optymalną ilość napięcia drogą biernego nadania kończynie odpowiedniej pozycji. Po trzecie, należy stosować właściwy bodziec rozciągowy. Po czwarte, jeśli mimo użycia sposobów uwzględniających pierwsze trzy czynniki nie otrzymuje się odruchów, stosuje się należyte wzmocnienie.

Pierwsze dwa czynniki, mianowicie zapewnienie rozluźnienia mięśni oraz właściwy stopień napięcia, uwarunkowany biernym rozciąganiem mięśnia, zależą w dużej mierze od nadania należytej pozycji badanej osobie i kończynie. Model stołu badań może ułatwiać wywoływanie odruchów. Badany siedzi na takim stole wygodnie, przy czym kończyny, zarówno górne jak dolne, są swobodnie podparte i w tej pozycji pozostają rozluźnione. Co więcej, gdy przedramiona chorego spoczywają na udach a stopy na schodku stołu badań, wystarczą niewielkie zmiany pozycji dla wytworzenia w mięśniu napięcia odpowiedniego dla wywołania odruchu.