0000036 5

62 Metody diagnostyczne

stronnie w stawach jednoimiennych, w standardowo ustalonych trzech płaszczyznach (strzałkowej, czołowej i poprzecznej) i odpowiadających tym płaszczyznom osiach (odpowiednio: poprzecznej, strzałkowej i pionowej). Płaszczyzny i osie ruchów poszczególnych stawów są różne. Badania te wymagają umiejętności posługiwania się kątomierzem, prawidłowego ustawiania jego osi i ukierunkowania ramienia nieruchomego oraz przemieszczanego za poruszanym odcinkiem (członem) kończyny. Prawidłowe zakresy ruchów w stawach u osób zdrowych są niejednakowe, odpowiednie dla wieku.

Do najprostszych badań układów krążenia i oddechowego należą m.in.:

1.    Pomiar tętna. Badanie częstości tętna badanego należy' wykonać w pozycji leżącej, stojącej i po wykonaniu np. 20 przysiadów. Różnica, tj. przyspieszenie tętna i czas (liczony w min) powrotu tętna do jego częstotliwości przed wykonaniem ćwiczenia fizycznego, jest wskaźnikiem przystosowania się układu krążenia do wysiłku. W podobny sposób jak w pomiarach tętna wykonuje się inne próby czynnościowe, tj. pomiary częstotliwości oddechów na minutę oraz ciśnienia tętniczego krwi. Są to podstawowe próby czynnościowe, dla których ustalone zostały normy osobnicze - inne dla kobiet i dla mężczyzn, a także normy odpowiednie do wieku osobniczego. Przyjmuje się przy tym wartości ogólne dotyczące częstotliwości tętna, oddechów i ciśnienia krwi w stanie spoczynku. Tętno powolne - poniżej 60/min; tętno normalne - 60-90/min; tętno powyżej 90/min może oznaczać stan chorobowy (np. nadmierną pobudliwość układu nerwowego, gorączkę, osłabienie mięśnia sercowego). Ocena funkcji oddychania polega na obserwacji ruchów klatki piersiowej lub powłok brzusznych. U zdrowego dziecka prawidłowa częstotliwość oddechów wynosi od 20 do 30/min. Natomiast u osoby dorosłej 16-18 oddechów na min.

2.    Próba ortostatyczna. Jest to pomiar tętna w pozycji leżącej, a następnie bezpośrednio po zmianie pozycji na stojącą. Wzrost częstotliwości tętna jest wskaźnikiem tolerancji układu krążenia na zmianę pozycji ciała z leżącej na stojącą. Dobra tolerancja to wzrost częstotliwości tętna o 6 12/min. Na przykład w pozycji leżącej - 60/min, a po wstaniu - 66-72/min. Za zadowalający uznaje się przyrost częstotliwości tętna o 14-18/min. Przyrost częstotliwości tętna o 24/min świadczy o stanie chorobowym układu krążenia.

3.    Próba zatrzymania oddechu, inaczej czas bezdechu. Wynik tej próby jest zależny od wytrzymałości mózgu na niedotlenienie, przy stałym wzroście prężności CO2 we krwi. Próbę tę przeprowadza się w następujący sposób: badanemu poleca się wykonanie maksymalnego wdechu, następnie zaciśnięcie nosa palcami, zatrzymanie oddychania. Badający mierzy czas stanu bezdechu. Wynik dobry to 90 s; wynik średni - 60 s; wynik zły - poniżej 30 s. Ten ostatni może świadczyć o schorzeniu mięśnia sercowego lub o niewydolności układu oddechowego, która może wynikać ze zbyt małej pojemności oddechowej płuc (np. po zabiegach torakochirurgicznych).

Są to przykłady tylko niektórych prób czynnościowych, jakie mogą mieć zastosowanie w ocenie efektywności wykonywanych zabiegów fizjoterapeutycznych.

6.3. Testy kodowe

Testy kodowe należą do grupy badań klinicznych, nazywanych ostatnio klini-nietrią. Za pomocą testów kodowych badający dokonuje oceny subiektywnej według arbitralnie ustalonej skali numerycznej (punktowej). Istnieje wiele skal punktowych (ang. scoring scales) zaliczanych ogólnie do tzw. skal funkcjonalnych, skal uszkodzeń czy też skal jakości życia. Tę ostatnią opublikował w 1995 r. Yickers i wsp. w „Annales of Neurology”. Tylko na potrzeby oceny klinimetrycz-nej chorych po przebytym udarze mózgowym opracowano w ciągu ostatnich 30 lat kilkadziesiąt skal punktowych i wiele ich modyfikacji. Oto niektóre testy dotyczące zachowań ruchowych człowieka.

6.3.1.    Test Lovetta. Jest to opracowana przez R.W. Lovetta w 1912 r. i opublikowana wspólnie z E.G. Martinem w 1916 r. metoda oceny sity mięśni szkieletowych w skali 6-stopniowej, tj. od 0° do 5° (tab. 2). Metoda ta polega na ocenie sity skurczu izometrycznego lub izotonicznego mięśnia, aktywizowanego czynnie przez badanego, bez pokonania jakiegoś oporu lub z pokonaniem. Nieraz bada się silę nie tylko jednego mięśnia, ale silę grupy mięśni podczas wykonywania określonego ruchu (np. zginania uda w stawie biodrowym). Należy przy tym mieć na względzie to, że unerwienie korzeniowe nakłada się na obwodowe. Testujący powinien też zwracać uwagę na inne czynniki wpływające zarówno na siłę mięśni, jak i na jej ocenę. Na przykład badanie mięśnia powinno uwzględniać najkorzystniejszą dla niego mechanikę działania. Testowana siła może się zmieniać podczas wykonywania ruchu. Dolegliwości bólowe wywoływane badaniem mogą spowodować, że ocena siły będzie niedokładna.

6.3.2.    Skala Ashwortha. W 1964 r. B. Ashworth przedstawił skalę, którą wykorzystuje się przy dokumentowaniu stopnia wzmożenia napięcia mięśniowe-