0000053

FELIKS TOKARZ

PATOGENEZA. I RÓŻNICOWANIE ZESPOŁÓW BÓLOWYCH SZY JNO-R AMIENN YCH

Z Kliniki Neurochirurgii Instytutu Chorób Układu Nerwowego i Narządów Zmysłów AM w Poznaniu Kierownik Kliniki: doc. dr hab. F. Tokarz

Różne odmiany bólu pochodzącego z szyjnej części kręgosłupa, bądź z jego obocznych struktur albo bóle rzutowane do tej okolicy są w praktyce codziennej określane ogólnym terminem — szyjny zespól bólowy. W określeniu tym brak jest jednak analitycznych elementów informujących o rodzaju doznań bólowych, ich klinicznych wykładnikach i przyczynach.

Z cierpiącymi na te bóle styka się większość praktykujących lekarzy, w niektórych zaś specjalnościach (np. ortopedycznej, reumatologicznej i neurologicznej) odsetek tych chorych wynosi od 5 do 30%. Wśród naszych chorych ambulatoryjnych wskaźnik ten nie przekracza 8%.

W odniesieniu do różnych grup zawodowych szyjne i szyjnopochodne zespoły bólowe zdarzają się w 2—8%. Znamiennie jednak wzrasta liczba cierpiących w wieku dojrzałym, a zwłaszcza podeszłym. Przyjmuje się (1, 2, 6—9), że w tej grupie wiekowej 40—60% osób w jakimś okresie swego życia cierpiało bądź cierpi na te bóle.

Szyjne bądź inne szyjnopochodne, często wieloobjawowe bóle sygnalizują przeważnie rozwój lub obecność zmian chorobowych w zakresie struktur kręgosłupa. Bóle te wystąpić również mogą w przypadku nieobecności miejscowych zmian chorobowych. Wtedy przyczyną ich wystąpienia bywa zazwyczaj nagłe lub przewlekłe przeciążenie segmentów ruchowych, rzadziej zaś proces chorobowy toczący się w innym, niekiedy odległym narządzie, z którego ból jest rzutowany do kręgosłupa.

Szyjny odcinek w porównaniu z innymi częściami kręgosłupa wyróżnia się największym bogactwem strukturalnym i czynnościowym. Przyczynia się do tego swoista budowa kręgów, brak krążków międzykręgowych w górnych segmentach, rozbudowany układ stawowy zwiększający zakres ruchów, obecność tętnic kręgowych oraz bogate unerwienie rdzeniowe i współczulne obejmujące swym zasięgiem rozległe obszary: karku, szyi i głowy, kończyn górnych i okolicy łopatkowej. Z wyjątkiem jądra miażdżystego unerwienie bólowe posiadają wszystkie inne struktury. Nierównomierne rozmieszczenie w poszczególnych tkankach receptorów bólowych i ich jakościowe zróżnicowanie stwarza to, że zwiększoną wrażliwość na bodźce nocyceptywne wykazują tylko niektóre struktury. Należą do nich: powierzchnie stawowe, naczynia tętnicze, połączenia mięśniowo-ścięgniste, opona twarda i pnie nerwowe. Drażnienie nocyceptywne tych struktur wyzwala zazwyczaj ból złożony, wieloobjawowy, nastręczający trudności rozpoznawcze‘i klasyfikacyjne (1—3, 5, 8—10).

Poza czynnikami wzbudzającymi ból, takimi jak: uraz, procesy zapalne — zwyrodnieniowe, uciskowe bądź przeciążenie, w rozwoju zespołu bólowego ważną rolę odgrywają również i inne uwarunkowania, zależne np. od wydol-