0000060 2

ku 39 zawiera układy a- i y-jononu i jest produktem pośrednim w czasie syntezy a-karotenu. Należy nadmienić, że układy jononu występują w stanie wolnym jako produkty rozkładu karotenowców i odznaczają się zapachem fiołków

a-jonon

y-jonon

XLVI

W roślinach występują również utlenione pochodne karotenów, zwane ksantofilami, które odznaczają się jaśniejszym — żółtym zabarwieniem. Przykładami mogą być takie związki, jak barwnik liści — lu-teina, czyli 3,3'-dwuhydroksy-a-karoten lub analogiczna pochodna /J-karotenu — zeaksantyna, występująca w kukurydzy. Żółty barwnik szafranu — krocetyna, stosowany dawniej do barwienia artykułów spożywczych, jest karboksylową pochodną yS-karotenu.

Witaminy grupy A

Jak wspomniano, karoteny są bezpośrednimi prekursorami witamin grupy A. Witamina A tworzy się w organizmie zwierzęcym przez enzymatyczny, symetryczny i połączony z utlenieniem rozpad cząsteczki karotenu na dwie 20-węglowe jednostki. Rozpad ten odbywa się w pierwszym rzędzie w przewodzie pokarmowym oraz w mniejszym stopniu w innych organach, jednak tylko w przewodzie pokarmowym jest on symetryczny. Rozpad w innych tkankach prowadzi do wielu reakcji ubocznych, zmniejszających wydajność uzyskiwanej witaminy A. Ponieważ aktywność biologiczną witaminy A wykazują jedynie jednostki zawierające w swym składzie strukturę /S-jononu, tylko cząsteczka ^-karotenu rozpada się teoretycznie na dwie cząsteczki witaminy A, natomiast a- i y-karoteny dostarczają tylko po jednej jej cząsteczce. W praktyce jednak, z uwagi na liczne reakcje uboczne, przez rozkład karotenów otrzymuje się w przybliżeniu dwukrotnie mniejsze ilości witaminy A.

Znanych jest obecnie szereg związków naturalnych i sztucznych, wykazujących różną aktywność biologiczną witaminy A, a więc należących do tej grupy. Najważniejszymi ze związków naturalnych są formy: aldehydowa i alkoholowa witaminy A_t — all-trans-retynina, witamina A₂ w formie alkoholowej, różniąca się od poprzedniej dodatkowym podwójnym wiązaniem w pozycji 3,4 (również all-trans), oraz neoretynina b, czyli A-ll-cis-retynina i jej alkoholowy odpowiednik — A-il-cis-witamina Ai

Jedną z podstawowych, równocześnie najlepiej poznanych funkcji witaminy A jest udział jej pochodnych w procesie widzenia. Stwierdzono mianowicie (Wald), że barwnik biorący udział w odbieraniu bodźców świetlnych — rodopsyna, czyli purpura wzrokowa składa się z kompleksu białkowo-karotenowego. Część białkową stanowi tzw. opsyna,

161

n — Podstawy biochemii