0023 2

badane nie zdają sobie sprawy z tego, źc są obserwowane. Jest jednak mało prawdopodobne, aby studenci mogli przeprowadzić pełne badania uczestniczące. Warto dlatego przeanalizować różne rodzaje metod i technik obserwacji.

Obserwacja — wybrane techniki podstawowe

Obserwacja wymaga starannego zaplanowania. Każdy, kto w to wątpi, powinien wybrać jakąś sytuację społeczną i spróbować ją po prostu przez parę minut poobserwować. Ogromna różnorodność tego, co może się zdarzyć, powoduje, że to, co ma być obserwowane, musi zostać wybrane. Dwie osoby obserwujące tę samą scenę będą w rzeczywistości widziały różne rzeczy.

Obserwacja musi zostać ustrukturowana i zorganizowana w terminach konkretnego problemu badawczego lub hipotez badawczych. Niektóre rodzaje obserwacji mogą być traktowane jako eksperyment naturalny. Tc właśnie omówimy najpierw.

Eksperyment naturalny

W eksperymencie naturalnym należy wybrać warunki różniące się w sposób naturalny (np. pełne lub puste wagony metra) i obserwować wybrane zachowania (np. komunikację niewerbalną, ruchy ciała itp.). Można też wprowadzić inną zmienną, np. kolegę eksperymentatora siadającego na ławkach w parku lub w centrach handlowych w różnych odległościach od innych ludzi. Można wówczas obserwować zachowanie tych właśnie ludzi. W eksperymencie naturalnym osoba badana nie wie, że jest częścią eksperymentu. Jest to technika pośrednia między eksperymentem laboratoryjnym a obserwacją.

Zbieranie i zapisywanie danych

Obserwacja jest tak otwartą techniką, że ustalenie sposobu zbierania danych jest tu niezbędne. Dane muszą też zostać zapisane w systematyczny sposób. Jeżeli np. mamy zamiar badać określone zachowania szczura, to możemy — dysponując listą kategorii — rejestrować jego zachowanie co 5 sekund. W ten sposób otrzymamy zapis zarówno częstości pojawiania się określonych zachowań, jak i sekwencji, w jakiej się one pojawiały.

W zbieraniu danych mogą pomóc następujące techniki: próbki zdarzeń, próbki czasu, skale szacunkowe.

1. Próbki zdarzeń

Metoda ta polega na rejestrowaniu określonych zachowań. Aby można było ją zastosować, należy najpierw sporządzić listę możliwych zachowań. Następnie zaznacza się pojawiające się określone zachowania w odpowiednim miejscu listy, np. poprzez stawianie krzyżyka.

■i

2.    Próbki czasu

Tutaj również potrzebna jest lista kategorii do wyboru. Podobnie jak w przypadku wyboru odpowiednich kategorii zachowania (opisanych wyżej) rejestruje się tu zachowanie dominujące w odpowiednich momentach. Metoda ta może być wykorzystana do obserwacji jednostek lub grup.

3.    Skale szacunkowe

Metoda ta polega na tworzeniu serii skal dla określonych rodzajów zachowań. Obserwator wypełnia następnie te skale, obserwując jednostki lub grupy. Jeżeli np. obserwujemy grupę dzieci, to takie skale możemy stworzyć dla zachowań agresywnych, zachowań nastawionych na współpracę, dla stopnia, w jakim dzieci proszą o pomoc, dla zachowań inicjatywnych, prowadzonych rozmów itd. Skale te mogą być pięcio- lub siedmiopunktowe i zawierać takie możliwości jak np.: „zawsze rozmawia", „rozmawia czasami”, „rozmawia rzadko". Posiadanie takich skal pozwoli na wyrysowanie profilu uwzględniającego wszystkie badane charakterystyki dla każdej osoby badanej.

Inne techniki mogą obejmować:

1.    Korzystanie z kamery wideo

Metoda ta może być szczególnie przydatna wtedy, gdy rejestrujemy interakcję między członkami grupy. Pozwala na dokładną analizę obserwowanych zachowań już po zakończeniu obserwacji. Jednakże samo nagranie wideo jest materiałem bardzo „surowym" i również wymaga ustrukturowania za pomocą którejś z omówionych wcześniej metod.

2.    Wykorzystywanie aparatu fotograficznego

W ten sposób można uchwycić kluczowe momenty obserwacji (sekwencji zachowań). Techniką tą można się posługiwać w różnych rodzajach obserwacji.

3.    Korzystanie z magnetofonu

Magnetofon może być wykorzystywany do monitorowania zachowania. np. rejestrowania pytań, które nauczyciel zadaje chłopcom, w odróżnieniu od pytań, które zadaje dziewczynkom. Dokładny zapis pozwala na prezycyjną analizę używanego języka. Można również korzystać z małych przenośnych magnetofonów, co pozwoli na dokonanie opisu zachowań werbalnych podczas obserwacji. Opis ten może nieco przypominać komentarz sportowy. Wadą tej techniki jest konieczność sporządzania transkryptu, co jest zadaniem czasochłonnym.

4.    Robienie szkiców

Wykonanie pobieżnego diagramu lub szkicu jest inną metodą pozwalającą szybko uchwycić to, co się obserwuje. Można ją zastoso-

59