00359

wistość bezwzględnie złą pragnie zastąpić przez rze_r czywistość bezwzględnie dobrą. Nazwiemy może utopistą Hamleta, ale nie damy tej nazwy Fortynbrasowf, który w pięknym wierszu Z. Herberta,,odchodzi od zwłok przyjaciela ze słowami:

Zegnaj książę czeka na mnie projekt kanalizacji i dekret w sprawie prostytutek i żebraków muszę także obmyślić lepszy system więzień gdyż jak zauważyłeś słusznie Dania jest więzieniem Odchodzę do moich spraw^l9.

Krótko mówiąc, istnieje różnica .-pomiędzy utopistą a reformatorem, to jest kimś, kto poprawia świat zastany, zamiast tworzyć na. jego miejscu nowy. Jeżeli niektórych, i to nawet dość licznych utopistów można byłoby nazwać „reformatorami”, to wyłącznie w tym znaczeniu, w jakim słowo to funkcjonuje jako antonim słowa „rewolucjoniści”. W większości utopiści nie chcieli bowiem zmieniać świata siłą (bo też jej przeważnie nie mieli), lecz próbowali co najwyżej tworzyć na nim wyspy Nowego, które miały oddziaływać swoim przykładem.na judzi dobrej woli spoza nich. Taką funkcję pełnić miała Owenowska osada New Lanark czy też osady zakładane w Stanach Zjednoczonych przez zwolenników Fouriera czy Cabeta. Ale rezyg_T nacja z walki rewolucyjnej nie oznaczała bynajmniej zatarcia przeciwieństwa pomiędzy starym a nowym światem. Jak zresztą dalej zobaczymy, :problem praktycznej zmiany świata występował bynajmniej nie we wszystkich utopiach. Utopista nie musi wiedzieć, co należy robić. Jego sprawą jest zakwestionowanie stare-

^|,; Z. Herbert. Studium przedmiotu, Warszawa 1961, s. 44-45.

go świata w imię wizji świata innego. Utopista może byćjDStateczniej:eformatorem,.ale. nie.reformistą, który akceptuje istniejący porządek jako podstawę świata nowego i godzi się na kompromisy dotyczące sposobu jego urządzenia. Utopista tego nie potrafi i nie chce tego się uczyć.

Utopia a rewolucja

.Swoim sposobem myślenia utopista przypomina wiec f raczej rewoluciomste. który walczy o zniszczenie pa-jiuiacych stosunków i chce zbudować na icfumieujcu nowe. Mowa, rzecz jasna, o rewolucjoniście społecznym, nie zaś takim, którego zadawala zmiana dynastii czy rządu. Rewolucjonista społeczny,, tak samo jak utopista, odmawia zgody i kompromisu', odmawia zatarcia granicy między tym,- co jest, i tym, co w świetle zasad powinno być. Nieprzypadkowo tak wielu rewolucyjnych ideologów broniło twórców utopii przed „filistrami”, którzy widzieli w nich tylko fantastów. Większość utopistów nie była wszakże rewolucjonistami i bądź w ogóle nie próbowała wprowadzić swoich projektów w życie bądź robiła to w nader ograniczonym zakresie i za pomocą środków pokojowych, jak o tym była i będzie niejednokrotnie mowa. Z tego powodu rewolucjoniści mieli ich przeważnie za szlachetnych, ale naiwnych, marzycieli, którzy niewiele potrafią, chociaż dobrze chcą.

Utopista bywa, jak zobaczymy, rewolucjonistą, ale _e nim być nie musi i przeważnie nie jest. Gzy jednak rewolucjonista może nie być utopistą? Czy do pomyślenia jest społeczna rewolucja bez utopii w przyjętym tu

37