00395

tucje w stanie nie naruszonym. Tę cechę dawniejszych utopii mocno podkreślał H.G. _WelIsr pisząc, że nowo-czesna utopia musi pod tym względem różnić się od nich racRkaluie^miisLhvć.,J^],nk^tatyczna' lecz kinetyczna. przybierać kształt nie trwałego stanu, lecz budzącego nadzieję stadium prowadzącego do wielu stadiów następnych!*¹².

Istotnie, społeczeństwa doskonałe od czasów Saint--Simona - socjalisty'spóki rewolucji politycznych i przemysłowych -i>ędą już coraz częściej społeczeństwami Otwartymi i dynamicznymi. Ale nie to jest typowe dla utopii^ Potrzebują_one_.wiary._w_dóskón ałośćjjbez-względną, a.więc.i.unieruchomieniaJdeału. Im doskonalsze wydają się nam jakieś stosunki społeczne, tym mmiej~chęthiÓ~myślimyó ich ^zmiań ieT St osuń ki ^przyszłe są dzięki temu wyjątkowo trwałe - w odróżnieniu od stosunków teraźniejszych. Stosunek utopii do historii okazuie się bodaj zawsze dwuznaczny: historia jest dobra, bo prowadżfdo urzeczywistnienia„ideału, i jest zła^ ponieważ”‘nie “pozostawia miejsca_na. nic trwałego. Historia nie zna końca, a utopista czeka .przecież.naTjej szczęśliwe zakońcżenieTDlatego. utopia rzeczywiście—kinetycznailjest_trudnajdo_ pomyślenia. Nie potrafił jej stworzyć także H.G. Wells, chociaż konsekwentnie ją postulował. Sam postulat jest wszakże bardzo znamienny dla nowoczesnej cywilizacji, w której zmiana, ruch, nowość zaczęły być oceniane dodatnio.

Utopie czasu.przyszłego,joptymistyczne antycypa-cje tak_charakterystyczne-zwłaszcza_dla_JCIX^w_ieku, nie cieszą jńęjy_naszych, czasach, zbytnim powodzeniemJ^j^ofówj^pisarzy. Znącznie.częściejjprzedsta-

¹³ Cyt. wg G. Kateb (red.). Ulopiu. New York 1971, s. 9.

J^iąj3^ⁿLp£zyszłośd,.w.~barwach.ciemnych ■jako_mon-strualne wyolbrzymienie obecnego zła. Zajmiemy się tym w rozdziale o utopiach negatywnych. W wielu krajach modne są wprawdzie wybiegające w przyszłość powieści fantastycznonaukowe, ale w ogromnej większości nie są to już utopie społeczne w takim chociażby stopniu, w jakim były nimi powieści Juliusza Verne’a. Politycy natomiast układają dziś raczej plany perspektywiczne, niż radosne antycypacje. Ale i planowanie rzadko jest dzisiaj w cenie.

Nie sądzę jednak, aby interesujące nas tu zjawisko należało już dó przeszłości. Powstają jeszcze utwory takie jak Świat bez wojen Bernala, który nakreślił wizję przyszłego świata dającego sobie radę ze swoimi dzisiejszymi problemami dzięki temu, że zniknęła raz na zawsze groźba wojny. Co ważniejsze, miliony ludzi myślą o tym, jak dobrze będzie kiedyś; po rewolucji, po zdobyciu niepodległości, po podzieleniu obszarni-czej ziemi, po zbudowaniu tamy na wielkiej rzece, po złamaniu władzy imperialistów, po wprowadzeniu lub zniesieniu dyktatury, po zlikwidowaniu antykoncepcji i zakazaniu pornografii itd. I politycy muszą podzielać te marzenia, choćby wiedzieli już dzisiaj, że żadna społeczna doskonałość nie istnieje i żadne problem nie zostaną nigdy całkowicie i ostatecznie rozwiązane. Podróż myślami w przyszłość trwa i najprawdopodobniej nigdy się nie skończy.

Mówiliśmy w tym rozdziale o dwóch rodzajach utopii czasu: o^utopiach.retrospektywnych, zwróco-«> nych w przeszłość, i ktopiach prospektywnych, skierowanych ku przyszłości. Otóż warto tu chyba zaznaczyć, że podział ten niewiele ma wspólnego.z.podziałem na utopie reakcyjnej postępowy. O tego rodzaju ocenach, jeżeli w ogólewarto je wydawać, co w dobie

109