00417

śmierć. Komuny przynajmniej wiedzą, kiedy i jak umrzeć, pozostawiając po sobie odrobinę mądrości jak ziarno na nowy siew”¹⁴.

To ziarno to po prostu doświadczenia indywidualne zdobyte dzięki uwolnieniu się na pewien czas od konwencjonalnych póz, frazesów, gestów i zabiegów, dzięki zakwestionowaniu - choćby na krótko - codziennego rytuału zachowywania się „jak wszyscy” i podjęciu próby odnalezienia wespół z innymi podobnymi ludźmi jakichś wartości własnych.

Krótko mówiąc, we współczesnym świecie możemy mieć, zdaje się, do czynienia z nową wersją utopii zakonu. Ale do współczesnej utopii jeszcze w tej książce powrócimy. Tymczasem wypada jedynie zauważyć, że w utopii zakonu zawsze zawarte są dwie możliwości; jest ona już to azylem, w którym można się schronić w celu zachowania własnej odrębności, już to „szkołą flanc” przygotowującą nowy świat, w którym kiedyś wszyscy staną się najlepsi. Tym samym utopia.zakonu graniczy czasem z utopiami eskapistycznymi, rezygnu-jącj^przękształcenia społeczeństwa, jako całości, cza-sem zaś zbliża się do utopiLpolityki. Najdoskonal-szym^przykładem tej drugiej możliwości były bodaj izraelskie kibuce, które odegrały taką rolę w tworzeniu nowego społeczeństwa. Co prawda, także ono okazało się niezupełnie zgodne z ideałem, a kibuce przetrwały tylko na jego marginesie.

¹⁴ P. Richardson, No morę frccfolk. w: T. Roszak (wyd.). Sources, New York 1972. s. 308.

Utopia polityki

Czy w samym pojęciu utopii polityki nie tkwi wewnętrzna sprzeczność? Co najmniej od czasów Machia-vellego polityka wyrabia sobie przecież reputację umiejętności praktycznej, w której liczy się raczej techniczna sprawność niż moralna ocena. Polityk działa, utopista osądza. Pierwszy operuje z konieczności elementami tego świata, który drugi pragnąłby właśnie w całości odrzucić. Oczywiste jest wprawdzie, że polityk piastować może w duszy jakiś obraz społeczeństwa idealnego, ale jego społeczna rola wydaje się przeciwstawna roli utopisty. „Polityka - mówi jeden z bohaterów Nadziei Andre Malraux - nie jest współżyciem ze snami. Nie można wybierać marzenia. Wybierasz nas albo ich, tę lub tamtą z sił działających. Reszta to złudzenie”. To była wypowiedź rewolucjonisty, ale ten sposób widzenia polityki cechuje nie tylko rewolucjonistów, a nawet nie ich przede wszystkim, gdyż za owym przeciwstawieniem „my” i „oni” kryje się w końcu marzenie o własnym zwycięstwie i zbudowaniu nowego wspaniałego świata, do którego „oni” zagradzają drogę. Normalnemu politykowi każde marzycielstwo jest tak samo obce.

Utopista dokonuje totalnej negacji świata istniejącego wraz z tymi jego alternatywami, pomiędzy którymi wybiera polityk. Utopista uchyla się od uznania jego „albo-albo” za nieprzekraczalne granice ludzkiego my-

153