00457

starego tematu krytyków utopizmu - terroru jako ostatecznej gwarancji wszelkiej przyszłej doskonałości.

Nie dyskredytuje to, oczywiście, utopii ludzkiej samorealizacji - tak samo jak gilotyna nie dyskredytuje utopii polityki. Ma już ona swe miejsce w historii myśli społecznej i mogą się w niej kryć cenne inspiracje. Trzeba wszakże pamiętać, że - tak samo jak. w przypadku innych typów utopizmu - obietnica nie równa się spełnieniu, ideał - swojej realizacji.

W każdym bądź razie nie nastał żaden koniec wieku utopii. Pojawiły się natomiast nowe odmiany utopizmu, które staraliśmy się przynajmniej wstępnie scharakteryzować. Być może, nasza charakterystyka wymaga wielu poprawek, ale jest, jak się zdaje, niezbędna. Trzeba pisać dalszy ciąg dziejów utopii. Materiałów z pewnością nie zabraknie.

Zakończenie

Powtarzałem w tej pracy niejednokrotnie, iż utopizm jest niezwykle trwały. We wszystkich bodaj okresach ludzkiej historii wskazać można takie lub inne idee i systemy idei odpowiadające przyjętemu tu rozumieniu utopii. Nie znaczy to, iż utopia jest wieczna czy też związana z jakąś pozaspoleczną „naturą ludzką”. Była już zresztą mowa o tym, że utopizm pojawia się przede wszystkim w pewnych szczególnych sytuacjach historycznych, mianowicie takich, w których jednostki i grupy społeczne uświadamiają sobie z całą ostrością „nienaturalność” istniejących stosunków oraz konieczność dokonania świadomego wyboru jakiegoś innego sposobu życia.

Spośród tych, którzy zdecydowanie wykluczają możliwość pozostania przy sposobie dotychczasowym, rekrutują się właśnie utopiści. Znakomity historyk francuski, Lucien Febvre, pisał o utopiach: „Pomieszane ze sobą antycypacje i konstatacje: zarysy świata, jaki się ogląda, oraz rysy świata, który się odgaduje i wieści, świata dnia jutrzejszego i pojutrzejsze-go. To w epokach niepokoju i przejścia torują sobie drogę wróżbici i prorocy. Milczą oni, kiedy nowy porządek jest ustalony i zdaje się zdolny stawić czoło niebezpieczeństwom wieku. Przemawiają wtedy, gdy zaniepokojona ludzkość stara się określić główne kie-

229