9003499547

III. KRYTYKA PODMIOTU 1. Podmiot jako konstrukt językowy

Podobnie, jak to się dzieje w przedstawionych już analizach, tak też i w przypadku zagadnień takich, jak: podmiot, świadomość oraz ja Wittgenstein wskazuje, z jakich powodów nie ma sensu tworzyć tego rodzaju pojęć, a przynajmniej przypisywać im realnego istnienia. Pytanie o to, czym jest ja lub czym jest podmiot, zostają w zasadzie zepchnięte na dalszy plan lub po prostu uznane za wadliwie postawione, natomiast w ich miejsce pojawia się krytyka tzw. języka prywatnego, krytyka stanów wewnętrznych (nawiązująca do opisanej wcześniej krytyki mentalizmu), oraz analiza zwrotu „Ja”, prowadzące w efekcie do wniosku, że mówienie o podmiocie i jego tożsamości w tradycyjnym sensie staje się problematyczne. Wydaje się zatem, że w tekstach Wittgensteina, podobnie jak w Byciu i czasie oraz Prawdzie i metodzie, podmiot wyłania się nie bezpośrednio, lecz poprzez to, co od-podmiotowe, czyli język, zachowanie, przestrzeń intersubiektywną i społeczną³⁰³. W istocie, wszystko, co o podmiocie powiedzieć można - zdaje się sugerować austriacki filozof - znajdujemy w języku.

Jednym z problemów, który wpisuje się w kwestię podmiotu jest problem tzw. „języka prywatnego”, a więc języka, który może znać tylko mówiący i którego słowa odnoszą się do wewnętrznych stanów i przeżyć podmiotu. Autor Słownika Wittgensteinowskiego stwierdza, że argument języka prywatnego jest milczącym założeniem filozofii nowożyt-

/V J

nej wywodzącym się m.in. od Kartezjusza i Kanta, a sięgającym nawet Augustyna . Jego istotą jest przekonanie, że znaczenie słów jest dane przez to, co słowa reprezentują oraz, że terminy i pojęcia psychologiczne odnoszą się do zjawisk wewnętrznych, zachodzących we wnętrzu podmiotu i dostępnych tylko temu podmiotowi. Stąd wywodzi się wniosek, że wewnętrzne idee i wrażenia nadają znaczenie wszystkim słowom języka potocznego. Wittgenstein podważa to fundamentalne założenie dotychczasowej filozofii głównie w uwagach dotyczących doznań (takich jak np. ból i doznań wzrokowych ), kierowania się regułą, a także definicji ostensywnych.

³⁰³ Przypomnijmy, że w Byciu i czasie Heidegger stara się określić Dasein właśnie za pomocą takich fenomenów, jak np.: bycie-w-świecie, nastrojenie, narzędziowość, troska, dzięki którym uzyskujemy dopiero rozumienie, czym jest człowiek.

q f\A

H.-J. Glock: Słownik Wittgensteinowski. Tłum. M. Hemik i M. Szczubiałka. Warszawa 2001, s. 49.

119