0068

Systemy polityczne współczesnego świata

dość istotne znaczenie dla wykorzystania poszczególnych form powiązań ze społeczeństwem. Partie w reżimach totalitarnych dążą przede wszystkim do objęcia kontrolą wszelkich form aktywności społeczeństwa i dlatego stopniowo zacierają naturalne, wydawać by się mogło, różnice między sferą publiczną a prywatną. Partia przejmuje kontrolę nad państwem, które staje się w jej rękach efektywnym mechanizmem manipulowania społeczeństwem. Oddziaływania typu nakazowo-kierowni-czego mają stworzyć wrażenie, że społeczeństwo w istocie legitymuje poczynania partii w imię oferowanego przez nią „dekalogu” prawd i wartości o wymiarze ponadczasowym. Szereg instytucji czy procedur przypominających z nazwy te funkcjonujące w systemach demokratycznych w istocie rzeczy ma charakter fasadowy. Dotyczy to również wyborów. Partie starają się stworzyć wrażenie, iż oto kreują układ powiązań ze społeczeństwem oparty na okresowej weryfikacji elit państwowych, jednak w wyborach zostaje zaakcentowana ich rola plebiscytarna bez możliwości naruszenia władzy partii. Odgrywa więc partia rolę swoistego ogniwa wyborczego, ale chodzi raczej o wytworzenie „nawyku” wyborczego i podkreślenie ceremonialnego charakteru wyborów, skoro i tak alternacja władzy nie może nastąpić. Partie w reżimach totalitarnych mogą wzmocnić formę działań nakazowo-kierownicznych instrumentami strategii klientelistycznej, choć na pewno przede wszystkim w wersji „biurokratycznej” (zob. na ten temat powyżej). Partia uzyskuje wyłączność w zakresie obsadzania bardziej eksponowanych stanowisk w administracji państwowej, kierując się w zasadzie tylko i wyłącznie kryterium lojalności w procesie selekcji. W ten sposób okazuje się być dysponentem określonych dóbr politycznych i przywilejów, a wszelkie możliwe do zaakceptowania przez reżim interesy „zewnętrzne” mogą zostać przeniesione w sferę władzy państwowej jedynie poprzez strukturę partii-mo-nopolisty.

W reżimach autorytarnych, zwłaszcza azjatyckich opartych na tradycji konfucjanizmu (np. Tajwan czy Korea Południowa), partia dominująca starała się kształtować powiązania ze społeczeństwem przede wszystkim przez wykorzystanie formy oddziaływań klientelistycznych występujących w postaci układu paternalistycznego. Państwo kontrolowane przez partię ma troszczyć się o swoich obywateli, a władca (prezydent czy lider partii) kreuje się na ojca narodu, przestrzegającego tradycyjnych norm obyczajowych. W istocie rzeczy jednak w tym postkonfucjańskim środowisku kulturowym partia odgrywa jedynie symboliczną rolę, wokół niej politycy są w stanie skupić swoich zwolenników. Liderom potrzebny jest „symbol" partii jako skuteczny instrument prezentowania deklaracji politycznych ex cathedra i dlatego oferują one bardzo niejasne programy i płynne platformy. Układ paternalistyczny opie-