0239

Systemy wyborcze

madzą głosy jego niewielkich części (system „małych” partii). Przyczyny tego stanu rzeczy zdają się leżeć poza systemem wyborczym, który może spełniać jedynie rolę „wspomagającą” w utrwaleniu się pewnych tendencji. Dlatego właśnie nie ma systemów obiektywnie „lepszych” lub „gorszych” albo mniej lub bardziej „właściwych".

Można je natomiast oceniać, jak była już o tym mowa, pod kątem stopnia realizacji dwóch podstawowych i niezbieżnych celów: wierności odwzorowania preferencji wyborczych oraz redukcji efektywnej liczby partii, sprzyjającej stabilizacji politycznej. To, których z tych celów uzna się za pierwszoplanowy, wynika bezpośrednio z gry interesów politycznych. Jest to szczególnie istotne w krajach wchodzących na drogę demokracji, gdzie wzgląd na stabilność rządów może przeważyć nad dążeniem do maksymalnej reprezentatywności. Praktyka układa się jednak różnie: w Afryce w latach 90. znajdują zastosowanie zarówno systemy proporcjonalne (RPA, Namibia, Benin, Mozambik, Burkina Faso, Niger), jak i systemy większości względnej (Botswana, Kenia, Malawi, Zambia, Zimbabwe). System mieszany występuje w Senegalu. W Europie postkomunistycznej przeważają systemy mieszane (Chorwacja, Macedonia, Czechy, Węgry, Rosja, Ukraina, Litwa) i proporcjonalne w wersji list partyjnych (Bułgaria, Estonia, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia). Używane są różne formuły wyborcze: d’Hondta (Polska, Bułgaria, Mołdawia), Sainte--Lague (Łotwa), Hagenbacha-Bischoffa (Czechy, Słowacja) oraz Hare'a (Polska i Bułgaria w 1991 r., połowa deputowanych do parlamentu Słowenii). W Ameryce Południowej dominują systemy proporcjonalne, natomiast w regionie Karaibów i w Oceanii - systemy większości względnej, co jest wyrazem brytyjskiego dziedzictwa politycznego. W Azji przeważają systemy proporcjonalne (Korea Południowa, Tajwan, Indonezja). Spośród azjatyckich państw postkomunistycznych jedynie w Mongolii przyjęto system większościowy, natomiast w republikach b. ZSRR dominują systemy mieszane.

Ta różnorodność rozwiązań instytucjonalnych nie jest jednak w żadnym stopniu powiązana z charakterem rywalizacji politycznej na poziomie wyborczym. W ramach zbliżonych do siebie systemów wyborczych napotykamy zarówno zdecydowaną dominację jednej partii politycznej (jest to charakterystyczne np. dla większości państw afrykańskich oraz dla postradzieckich republik azjatyckich), jak i względnie zrównoważony układ sił (Ameryka Łacińska z wyjątkiem Meksyku). Za charakterystyczne zjawisko dla młodych demokracji uznać natomiast należy częstą alternację władzy, która dokonuje się w ramach różnych systemów wyborczych. Dowodzi to tego, że wpływ systemu wyborczego na charakter rywalizacji politycznej jest mniejszy, niż się na ogół przyjmuje.

235