0274

284

11. Władza sądownicza

Pojęcie władzy sądowniczej występuje w co najmniej dwóch znaczeniach. Pierwsze z nich, które możemy nazwać podmiotowym, zrównuje władzę sądowniczą z zespołem organów państwa, których zadaniem jest najogólniej rzecz biorąc sprawowanie wymiaru sprawiedliwości lub stosowanie prawa. Władza sądownicza w ujęciu podmiotowym to ogół organów uprawnionych do realizacp dóbr publicznych i posiadających monopol na rozstrzyganie sporów prawnej natury¹. Są nimi przede wszystkim sądy powszechne, (rozstrzygające spory z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, administracyjnego itp.), powoływane w jednostkach podziału terytorialnego, na ogól od powiatu poczynając (zob. np. art. 92 konstytucji niemieckiej, art. 102 konstytucji włoskiej, art. 112 i 113 konstytucji Holandii, § 45 konstytucji węgierskiej, art. 125 konstytucji Rumu art. 91 konstytucji Czech, art. 143 konstytucji Słowacji, art. 127 konstytui Słowenii) oraz stojący na ich czele Sąd Najwyższy łub dodatkowo Najwyższy Sąd Administracyjny (art. 119 konstytucji Bułgarii, art. 91 konstytucji Czech) lub Apelacyjny (art. 111 konstytucji Litwy). Relacja, jaka między nimi występuje, to o; ślony ład hierarchiczny, wyznaczony właściwością rzeczową i miejscową sądi oraz zasadą dwuinstancyjności postępowania. Jest to swoisty podsystem org; zacyjny władzy sądowniczej, do której dodatkowo zaliczamy także sądy (trybunały) polityczne, np. sąd konstytucyjny lub występujący we Francji, Finlandii i Polsce specjalny trybunał powołany dla osądzania czynów funkcjonariuszy publicznych. Tak rozumiana władza sądownicza jest połączona z władzą ustawodawczą i wykonawczą licznymi więziami organizacyjnymi (tworzenie sądów, powoływanie sędziów) i funkcjonalnymi (postępowanie w sprawach zgodności prawa z konstytucją, pociągnięcie do odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych, współudział w sprawowaniu takich funkcji systemu politycznego, jak e trakcja zasobów, regulacja zachowań bądź dystrybucja dóbr¹). Z drugiej stroi wyodrębnienie organizacyjne i funkcjonalne władzy sądowniczej, wyrażające w niezawisłości sądów i sędziów pozwala mówić o osobnym podsystemie systei politycznego, na który prócz sądów składają się także ogniwa wspomagające (np. ombudsman czy narodowa rada sądownictwa).

W poszukiwaniu przedmiotowego znaczenia władzy sądowniczej pom mogą być dwa pojęcia: wymiar sprawiedliwości oraz stosowanie prawa. Niektói konstytucje utożsamiają pojęcie władzy sądowniczej z wymiarem sprawiedlr ści (zob. np. art. 34 konstytucji Irlandii, art. 202 ust. 1 konstytucji Portugalii, an. 18 ust. 1 i 2 konstytucji Rosji z 1993 r.); niektóre je rozróżniają (zob. art. 10, 173 i 175 konstytucji Polski). Nie wdając się w prawnicze niuanse, możemy przyjąć, istotą wymiaru sprawiedliwości jest rozpatrywanie i rozstrzyganie sporów pra nych przez organ w spór niezaangażowany, który realizuje prawo obywatela py społecznej lub instytucji do sądu. Z kolei stosowanie prawa to orzekanie o prawnej kwalifikacji stanów faktycznych i decydowanie o tym, która norma prawna ma zastosowanie w konkretnej sytuacji. Część aktywności, którą można

i

Liber, s. 296.

Zob. L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu. Warszawa 1998, Wydawnii

1

Por. G. Almond. G.B. Powell, K. Slr0ra, R. Dallon, Comparatiue Polilics. A Theoretical Frame-work. Longman, New York 2001, s. 46-50.