0278

288

11. Władza sądownicza

w sprawie, która stanowi przedmiot rozstrzygnięcia - tę ostatnią. Kontrola stytucyjności ma więc charakter zarówno konkretny (realizuje się tylko pod i z okazji procesu sądowego w konkretnej sprawie), jak i względny (jej skutki noszą się wyłącznie do stron procesu). Ten wariant kontroli konstytucyjności wa znalazł zastosowanie w Grecji, Szwecji i - od 1999 r. - w Finlandii. W Eur Wschodniej, rozwiązanie takie - choć nie jako jedyny sposób ochrony konsty ności prawa - przyjęła tylko Estonia. Zgodnie z §152 ust. 1 konstytucji z 1992 każdy sąd, który rozpatruje konkretną sprawę jest zobowiązany do niestosov ustaw lub innych aktów prawnych, które uzna za sprzeczne z konstytucją. Jest swobodna decyzja sądu; wiąże się jednak z obowiązkiem poinformowania Państwowego o takim rozstrzygnięciu, który wszczyna postępowanie w spra unieważnienia aktu.

Drugim rodzajem ochrony konstytucyjności prawa jest scentralizo kontrola sprawowana przez wyodrębnione trybunaty. Ten typ ochrony z ustanowiony po raz pierwszy w konstytucji Austrii w 1920 r. Jego istotą jest wierzenie abstrakcyjnej kontroli norm specjalnym organom, działającym systemem sądownictwa powszechnego. Noszą one miano trybunałów, sąd bądź rad konstytucyjnych. Abstrakcyjność kontroli polega na tym, że jej skutki jest całkowite unieważnienie aktu (lub określonego przepisu) uznanego sprzeczny z konstytucją. Oznacza to niemożność stosowania go w jakiejkob sprawie, a nie tylko w tej, której bezpośrednio dotyczy. Tak szeroko zakreśl konsekwencje kontroli konstytucyjności prawa nakazują rozwagę w wykorz waniu tej instytucji-jej nadużycie mogłoby bowiem prowadzić do paraliżu wla ustawodawczej i wykonawczej. Jest to przesłanką ograniczenia kręgu podmiot" uprawnionych do wszczynania postępowania o stwierdzenie zgodności (niezgodności) ustawy lub aktu niższego rzędu z konstytucją. To, co charakteryzuje k trolę scentralizowaną, to przede wszystkim fakt, że żadnemu podmiotowi wla sądowniczej nie przysługuje z urzędu prawo do badania konstytucyjności prav jest ono wyłącznie rezultatem zewnętrznej inicjatywy. Posiadają mniejszość parlamentarna (określona liczba posłów)¹, szef rządu oraz głowa państwa. Wypoć żenie wprawo kwestionowania konstytucyjności prawa mniejszości parlament nych jest bardzo ważne - stanowi bowiem efektywną broń w ręku opozycji pa mentarnej². Scentralizowana kontrola, wyodrębniona z pionu sądownictwa powszechnego została przyjęta po II wojnie światowej m.in. w RFN, Włoszech, Francji, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. W Europie Środkowej i Wschodniej jest to wariant najbardziej rozpowszechniony. Odnajdujemy go w Polsce, Słowenii, Chorwacji, Bułgarii, Litwie, Łotwie, Rumunii, Czechach, Słowacji, Rosji i Ukrainie. W Estonii koegzystuje on ze zdecentralizowaną kontrolą sądów, tworząc roz-

1

   Z wyjątkiem Estonii, w której prawo kwestionowania ustaw jako niezgodnych z konstytucją nie przysługuje parlamentowi.

2

   Kontrola konstytucyjności prawa może służyć storpedowaniu gospodarczej lub społecznej polityki rządu przez opozycję. Charakterystycznym przykładem są działania węgierskiego trybunału konstytucyjnego, kwestionującego niektóre z cięć socjalnych, zaproponowanych w tzw. pakiecie Bokrosa (zob. B. Góralczyk, Węgry. Transformacja pokomunistyczna 1990-2003. Warszawa 2003, Studio Wydawnicze Familia, s. 91-92). Zdaniem autora, orzeczenie TK „uniemożliwiło rządowi wprowadzenie nowego systemu zasiłków rodzinnych".