040 041

Rozdział IV

jako organie posiadaczy i konieczności dążenia do uspołecznienia jej. rozwinął szeroko problematyką usprawiedliwiania władzy i stworzył podstawy do twórczych analiz tego istotnego i złożonego zjawiska. Jean Jacąues Rousseau (1712-1778) twierdził, te władza i wszelki porządek społeczny opierają się na układach. Przez umowę spo. łecżrtą członków społeczności-powstaje nieograniczona władza zwierzchnia, która nie może błądzić, ponieważ jest wolą powszechną zmierzającą do ogólnej korzySd. Obywatel zniewolony do posłuchu dla władzy jest posłuszny sobie, bo jego wola jest częścią podstawy władzy i nic ze swej osobistej wolności nie tracTT]

Ludwik Gumplowlcz (1838-1909) twierdził, że usprawiedliwieniem władzy jest interes rządzących, którzy powinni dysponować zwykłą, a nawet brutalną, siłą. Max Weber władzę podnosił do rangi centralnego problemu wszystkiego co społeczne. Interpretował ją jako określony stosunek społeczny, powstający w procesie społecznego działania i współdziałania łudzi urzeczywistniających określone, czasem sprzeczne. cele. Podkreślał rolę przemocy i przymusu oraz przekonywania, wpływu i autorytetu jej działania. Istoty władzy upatrywał w stosunku racjonalnym, polegającym na realnej szansie rozkazywania I wymuszania posłuszeństwa, monopolizacji przymusu 1 przemocy, a państwo traktował jako związek polityczny i nosiciela władzy. Za podmiot władzy politycznej uważał państwo zdominowane przez określoną klasę, ale wyrażające Interesy ogólne, ponadklasowe i narodowe. Podkreślał, że władza .-jest wartością samą w sobie oraz źródłem innych pożądanych wartości, takich jak: ' ¹ szacunek, prestiż, godnośC i powaźanie.^Weber wiązał stosowanie przymusu i przemocy z istnieniem legalnego ładu prawnego, a samą władzę - z możliwością realizacji interesów ogólnych. Panowanie traktował jako zinstytucjonalizowaną władzę polityczną i szansę znalezienia posłuchu właściwej osoby dla rozkazu o określonej treści. Za realizacyjną formę panowania uważał zarządzanie, a przemoc, będącą wytworem naturalnego rozwoju 1 odwiecznych naturalnych konfliktów, za formę, środek i prawo do realizowania polityki. Państwo - będące dla Webera strukturalną formą wspólnoty politycznej - jest określonym stosunkiem panowania człowieka nad człowiekiem, opartym na legitymowanej monopolizacji przymusu fizycznego oraz jego prawomocnym i uporządkowanym stosowaniu w imię określonych celów. związanych najogólniej z utrzymaniem ładu wewnętrznego, obroną terytorium i ekspansją zewnętrzną^Oslatni okres badania problematyki usprawiedliwiania władzy przez wielu teoretyków oraz czołowych działaczy politycznych i państwowych to przede wszystkim zagadnienia zapobiegania bałaganowi, interesu ogółu, ochrony słabszych przed silniejszymi, konieczności sprawnego organizowania żyda społecznego i gospodarczego. przeciwdziałania agresji z zewnątrz itd.

Przyjmowanie władzy omawiane jest ciągle i przez różnych autorów. Max Weber, traktowany przez wielu jako najwybitniejszy przedstawiciel współczesnej socjologii i twórca fundamentów wiedzy o najważniejszych problemach społeczno-politycznych. ideowych i etycznych współczesnego kapitalizmu, a nawet współczesnej cywilizacji industrialnej, tworzący m.in. podstawy wiedzy o państwie, administracji, partiach politycznych, religlach ujmowanych |ako narzędzia rządzenia itd.. definiujący władzę jako możliwość wpływu na Innych, nawet wbrew ich woli. odróżniał - ze

względu na źródła tkwiące w psychice ludzkiej - trzy typy władzy: charyzmatyczną, tradycjonalistyczną i racjonalistyczną (legalną), łączące się ściśle z motywem przyj-mowania władzy przez ogółloDco najmniej znaczną jego część. Pierwszy typ polega na przekonaniu o naturalnym pochodzeniu władzy I przeświadczeniu. Ze realizujący władzę są narzędziem opatrzności i w ogóle istotami o cnotach oraz talentach nieosiągalnych dla ogółu, typ charyzmatyczny opiera się na decyzji przywódcy, który nie opiera się na przepisach prawa czy tradycji, ale posiada cechy wrodzone, ma wpływ na otoczenie i dobiera sobie współpracowników ze względu na oddanie, a nie np. na kwalifikacje. Oddanie dla przywódcy może być oparte np. na propagandzie mówiącej o zasługach oraz wyjątkowych cechach wodza i. pomimo Ze zwykły członek organizacji nie ma ustalonej pozycji, system charyzmatyczny mole stanowić podstawę, szczególnie w trudnych warunkach oraz raczej na krótką metę. sprawnego i skutecznego rządzenia. Drugi typ opiera się na przekonaniach. Ze dawne urządzenia państwa, tradycja i zasady dziedziczenia uzasadniają rządzenie przez określone grupy czy jednostki, typ tradycjonajlstyczny jest oparty na zwyczajach i nawykach odnoszących się zarówno do przywódców, jak i podwładnych. W wielu monarchiach, czy organizacjach gospodarczych, władza przechodzi z ojca na syna. a wiele społeczności uznaje i utrwala władzę starszych (tzw. gerontokracja) jako wartość samą w sobie, dba o szacunek dla starszych, rodziców, zasłużonych działaczy społecznych, dowódców wojskowych, naukowców i nauczycieli. Na rzecz umocnienia tego typu władzy działa przekonanie, że ojciec należycie zadbał o fachowe przygotowanie syna do objęcia odpowiedzialnych obowiązków, a ów miał do tego najlepsze warunki (sukcesja tronu), że odpada kłopot z wybieraniem i walka o władzę po odejściu szefa, że starsi mają więcej doświadczenia życiowego I fachowego oraz mniejszą niż młodzi skłonność do podejmowania pochopnych decyzji, że tak było w przeszłości, dla której winniśmy szacunek. 1 było dobrze itd. Tfczeci typ - zwany legalnym lub racjonalnym - wynika z przekonania, że władza jest legalna i opiera swą suwerenność na upoważnieniach nadanych przez prawo. Podkreśla możliwości władzy pochodzącej z wyboru lub mianowania oraz oparcie się na prawem przewidzianych 1 usankcjonowanych procedurach. Przywódcy nie są władcami, lecz przełożonymi posiadającymi stosunkowo ograniczoną władzę (np. co do zakresu lub czasu). są uprawnieni do wydawania poleceń na podstawie norm prawnych, które mogą być narzucone, ale często są ustanawiane w drodze porozumienia. Ułatwieniem w przyjmowaniu poleceA. a tym samym podstawą przyjmowania władzy jest interpretacja wykonywania prawa, nie zaś woli szefa czy uwypuklania interesu własnego podwładnych, którzy uznając wiedzę, doświadczenie czy energię przełożonego są przekonani, że działając pod jego kierownictwem osiągną planowane korzystne rezultaty. np. materialne. Członek organizacji powinien funkcjonować według ściśle określonych zasad.

LLeon Fctrażycki (1867-1931). będąc przedstawicielem psychologicznej teorii państwa i prawa, podkreślał, że władza państwowa ma na celu dobro ogółu, a uświadomienie sobie tego przez ogół ułatwia przyjmowanie władzy. IWierdził. te kiedyś człowiek działał pod wpływem słuchu, a dopiero wraz z postępem społecznym

41