074 4

rośliny, które skurczą się jak wiśnie w doświadczeniu 2. Rośliny ziemne nie mogą żyć w słonej wodzie. Osmoza oraz półprzepuszczalne przegrody i błony odgry wają niezwykle ważną rolę w procesie przemiany materii u roślin, zwierząt i ludzi.    *    1

Wykorzystujemy:

szklanki, stężony roztwór cukru, roztwór soli, wiśnie lub inne świeże owoce. 2 świeże gałązki z listkami.

Wycieczka w chemię żywności

Człowiek tak jak wszystkie żywe stworzenia musi odżywiać się. by podtrzymać czynności życiowe swego organizmu. Odżyw ianie jest procesem przyswajania przez organizm określonych substancji. Wiele roślin i zwierząt służy nam jako źródła pożywienia. Jadłospisy Europejczyka, Chińczyka czy Indianina z dżungli Amazonii różnią się między sobą. Jeden daje pierwszeństwo mięsu i kartoflom, drugi ryżowi, a trzeci - owocom i owadom. W jaki sposób tak różne pożywienie może służyć jednemu celowi? Chemicy ustalili, że żywność zawiera przede wszystkim trzy składniki-białka, tłuszcze i węglowodany. Dodatkowymi składnikami żywności są woda. sole i witaminy.

123. Rozmaite cukry

Wiele potraw, które codziennie spożywamy, zawiera cukier. Od bardzo dawna znamy cukier trzcinowy (sacharozę), który występuje w wielu roślinach i owocach - na przykład w brzoskw iniach, morelach, gruszkach, a przede wszystkim w łodygach trzciny cukrow^rej i w grubych, mięsistych korzeniach buraka cukrowego.

Słodkie winogrona i czereśnie zawierają cukier gronowy (gliko/ę) i cukier owocowy (fruktozę). Słodki smak świeżego mleka pochodzi od cukru mlekowego (laktozy). Cukierki ślazowe przeciw kaszlowi zawierają jako aktywny składnik cukier słodowy (maltozę), który rozpuszcza się w wydzielinach błon śluzowych.

Popróbujmy językiem różnych rodzajów cukru - nie są one jednakowo słodkie. Jeżeli cukrowi trzcinowemu przypisać ..stopień słodyczy" równy 10, to cukier gronowy będzie miał stopień równy 7. a cukier mlekowy-2.

Cukier gronowy jest przyswajany przez organizm bez trawienia-w niezmienionej postaci trafia do obiegu krwionośnego. Jest skutecznym środkiem wzmacniającym. Chory m, którzy nie mogą jeść. podaje się glikozę bezpośrednio do krwi za pomocą kroplówek.

Do wykrywania cukru gronowego chemicy używają tzw. roztworu Fehlinga. Ponieważ odczynnik ten jest niebezpieczny i trudno dostępny, posłużymy się papierkami wskaźnikowymi dla chorych na cukrzycę (glukotestem). które można dostać w aptekach. Ludzie chorzy na cukrzy cę wydalają cukier gronowy w moczu. Glukotest służy właśnie do badania moczu w celu wcześniejszego wykrycia choroby. Zbadajmy za jego pomocą roztw^ror> różnych cukrów oraz soki owocowe, na przykład winogronowy, jabłkowy, pomarańczowy , wiśniowy. Fioletowe zabarwienie glukotestu świadczy o obecności cukru gronowego.

W ^ry korzy siu jemy:

zwykły cukier trzcinowy, cukier gronowy, cukier owocowy, cukier mlekowy. cukier słodowy, papierki wskaźnikowe dla chorych na cukrzycę (glukotest). probówki.

124. Produkujemy sztuczny miód

Znaną słodką substancję-sztuczny miód. możemy w prosty sposob sporządzić sami. W garnku rozpuszczamy w 1 dm^ł wody 0,5 kg zwykłego trzcinowego cukru, po czym do roztworu dodajemy 0.5 kg kwasu mlekowego kupionego w aptece. Całość ogrzewamy mieszając na małym ogniu lak długo, aż pozostanie 2/3 początkowej objętości. Łyżeczkę naszego produktu rozpuszczamy w szklance wody i sprawdzamy gluko-

10* 147