0013

lenie w teorii osobowości autorytarnej (Adorno) i umysłowości zamkniętej (Rokeach). W koncepcji Eysencka, tzw. umysłowości sztywnej i umysłowości wrażliwej, zakłada się nawet istnienie przyczyn biologicznych. Według tych teorii uprzedzenia tworzą się we wczesnych okresach życia. Rozwija się wówczas „osobowość skłonna do uprzedzeń”, którą jest niezmiernie trudno zmienić. Warto te teorie krótko omówić. Z kolei teorie formułowane w ramach psychologii społecznej, które traktują uprzedzenia w kategoriach konfliktu międzygrupowego, pozwalają żywić większy optymizm co do możliwości ich zmiany. Warto tu porównać klasyczne badania dotyczące rywalizacji między grupami przeprowadzone przez Sherifa (1961) z bardziej współczesnymi pracami Tyermana i Spencera (1983). Tajfcl (1941) twierdził, że sama przynależność do określonej grupy wystarczy, aby u jej członków wytworzyły się uprzedzenia. To z kolei wydaje się świadczyć o tym, że uprzedzenia są nabywane lub wyuczane. Przyczyną jest prawdopodobnie dostosowywanie się do nacisku grupy (Pcttigrew, 1971) lub wpływ środków masowego przekazu. Z kolei wyjaśnienie odwołujące się do teorii kozła ofiarnego stwarza mniejsze nadzieje na zmianę, jako żc zgodnie z tą teorią mamy tendencje do wyładowywania naszej frustracji na innej, obcej grupie.

Osłabianie uprzedzeń stało się możliwe dzięki teoriom odwołującym się do relacji interpersonalnych. Poprzez zwiększanie liczby kontaktów między grupami o jednakowym statusie następuje osłabianie psychozy (Deutsch, Collins. 1951). Jednakże ostatnie badania Stephena (1978) sugerują, że tak być nic musi. Metoda zachęcania do osobistej współpracy nie dała bowiem spodziewanych efektów (Aronson, 1978). Uprzedzenia można również osłabić, wskazując przykłady zachowań nie-stereotypowych. Każda z tych propozycji może zostać zastosowana w stosunku do uprzedzeń na tle rasowym czy religijnym.

Odwołując się do dowodów empirycznych, oceń wkład teorii atry-bucji w nasze rozumienie zachowania (1986)

Tę dziedzinę badań zapoczątkowała praca Fritza Heidera (1958) i dlatego zasługuje na to, aby o niej wspomnieć. Heider badał, w jaki

sposób ludzie wyciągają wnioski o intencjach innych ludzi, aby zrozumieć ich zachowanie. Można tu wspomnieć o innym, intuicyjnym czy gcstaltowskim modelu, ale nic trzeba omawiać go szczegółowo. Ponieważ pytanie dotyczy dowodów empirycznych, należy na nie zwrócić szczególną uwagę, a nie poprzestawać jedynie na analizie teoretycznej czy pojęciowej. Aby praca była oparta na odpowiednich podstawach teoretycznych, potrzebna będzie krótka analiza pojęciowa.

Napisanie pracy z wykorzystaniem takich pojęć, jak oczekiwania, przyczyny, konsekwencje itd. może być jednym ze sposobów jej stru-kturalizacji. Należy omówić różne badania odnoszące się do tych pojęć, chociaż trzeba pamiętać, że nie zawsze są to badania rozłączne. Można zacząć od omówienia pojęcia oczekiwań. Należy przedstawić tu dane eksperymentalne, natomiast teoretyczne wyjaśnienia, takie jak np. model współzmienności Harolda Kelleya (1967) można omówić jedynie pobieżnie. Warto też dokonać bardziej szczegółowej oceny w świetle danych empirycznych (np. Zuckcrman, Kruglanski, Garland). Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących oraz eksperymenty Jonesa i Davisa również dotyczą oczekiwań.

Atrybucja przyczyn zachowania ze względu na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne była analizowana przez Harveya i innych (1976), Nisbett i Rossa (1980) oraz Lalljec (1982). Warto też wziąć pod uwagę badania eksperymentalne nad autoatrybucją (Bcrglas, Jones, 1978) oraz badanie błędów w procesie atrybucji (Kulik, 1983). Interesujący, dodatkowy wątek może wprowadzić omówienie badań Wallster (1966), w których autorka zajmowała się badaniem atrybucji motywów kierowców, którzy uczestniczyli w wypadkach samochodowych o różnym stopniu ciężkości.

W pracy takiej jak ta należy unikać cytowania zbyt wielu badań. Wystarczy odwołanie się do badań reprezentatywnych w danym obszarze, jeśli zostaną one poddane krytycznej analizie. Należy wyraźnie pokazać, jakie jest znaczenie omawianych badań, a jeżeli pozwoli na to czas. można je uzupełnić dodatkowymi danymi.

Porównaj i przeciwstaw warunkowanie instrumentalne i warunkowanie klasyczne (1985)

Jeżeli temat dotyczy „porównania i przeciwstawienia" sobie dwóch zagadnień psychologicznych, to należy całą pracę zogniskować wokół podobieństw i różnic pomiędzy nimi, a nie na ich krytyce z pozycji zewnętrznych. Temat ten wymaga dobrego ustrukturowania, aby można go było zrealizować w sposób spójny.

Istnieje obszerny materiał, który można tu uzwględnić, i dlatego należy dokonać jego właściwej selekcji. W warunkach egzaminacyjnych nie ma możliwości stworzenia tak dobrze opracowanego planu jak ten przedstawiony poniżej, ale planując pracę, należy uwzględnić najważniejsze wydarzenia historyczne, definicje, podobieństwa, różnice, zastosowania i oceny krytyczne. Pisząc o podobieństwach, trzeba wziąć pod uwagę takie elementy, jak koncepcja natury człowieka oraz podejście redukcjonistyczne stosowane przez niektórych badaczy w wyjaśnianiu, wynikające z prowadzenia badań na zwierzętach (warto też wspomnieć