111 3

110

określa się także (zwłaszcza w badaniach petrotektonicznych) jako izotropową, w odróżnieniu od tekstury kierunkowej lub anizotropowej, gdzie np. określone składniki zorientowane są równolegle lub występują w równoległych warstewkach czy smugach. Linia prosta prowadzona zależnie od kierunku będzie wówczas przechodzić przez takie same, podobnie ułożone składniki lub różne składniki, lecz ułożone w określony sposób. Najprostszymi przykładami tych dwóch rodzajów tekstur jest bezładna tekstura granitu i równoległa lub laminowana tekstura łupku krystalicznego.

Tekstury kierunkowe w skałach magmowych powstają zarówno w stadium konsolidacji magmy, jak też w stadium pokonsolidacyjnym. Tekstury ze stadium magmowego występujące w skałach wulkanicznych, określone jako fluidalne, są wyraźnie widoczne nawet w małych próbkach, a więc w obrazie mikroskopowym płytki cienkiej. Zazwyczaj drobne, listewkowato, słupkowato lub blaszkowato wykształcone składniki ciasta skalnego (skalenie, pirokseny, amfibole, biotyt) ułożone są równolegle i zwykle wykazują kierunek płynięcia lawy, a w skałach o strukturze porfirowej soczewkowato opływają fenokryształy (ryc. 2.12C). W skałach głębinowych, a w szczególności w granitoidach, takie „tekstury płynięcia” widoczne są często megaskopowo i obserwuje się je w odsłonięciach i dużych próbkach skalnych. Zwykle słupkowato lub blaszkowato wykształcone składniki ciemne ułożone są w równoległe szliry, czyli smugi, lub bardziej prawidłowe „warstwy” (rozdz. 2.4.3.). W granitoidach o strukturach porfirowatych mogą być widoczne kierunkowo ułożone większe fenokryształy skaleni. Analiza takich tekstur pozwala wnioskować o kierunku płynięcia i rozprzestrzeniania się intruzji oraz o budowie plutonu. Kierunkowe tekstury z pokonsolidacyjnego stadium skały należą do kataklastycznych tekstur łupkowych i sposób ich powstawania powinien być rozpatrywany właściwie już jako proces metamorficzny. Występują one i widoczne są w magmowych plutonach w postaci różnej szerokości stref, w których skały przybierają wygląd gnejsów lub łupków. Są to niewątpliwie ortognejsy, czyli skały pochodzące z kierunkowej deformacji magmowych granitoidów i mogą występować nie tylko strefowo, lecz mogą obejmować niekiedy cały masyw. W mikroskopie widoczne są tu znamiona kataklazy, czyli pokonsolidacyjnego, mechanicznego naruszenia lub zniszczenia niektórych składników skalnych. Objawia się to w postaci wygiętych lub zuskokowanych plagioklazów, wygiętych lub translacyjnie rozczłonkowanych łyszczyków, zgranulowanych w drobną mozaikę ziarn kwarcu lub stref zmiażdżenia wszystkich składników (ryc. 2.13/0. Intensywniejsze pokonsolida-cyjne naciski powodują jeszcze silniejsze zmiany, określane jako mylonityczne, w których skała uzyskuje już zdecydowaną łupkową teksturę. Zmiany ultramy-lonityczne potrafią skałę upodobnić do afanitowego łupku krzemionkowego, a jej składniki nie są rozpoznawalne nawet w mikroskopie. Często jednak megaskopowo pozornie niezmieniona skała w mikroskopie wykazuje tylko niewielkie dynamiczne naruszenie lub rozerwanie niektórych składników, które są zabliźnione składnikami krystalizującymi później od nich lub łatwo uruchamialnymi w ostatniej fazie krystalizacji. Te procesy określane są mianem protoklazy, czyli częściowego mechanicznego naruszenia składników przed całkowitym zastygnięciem magmy (np. złamane kryształy apatytu, cyrkonu, tytanitu, a także piroksenów i hornblendy zabliźnione skaleniem, skalenie zaś zabliźnione kwarcem itp.). Tekstury płynięcia, jak też pokonsolidacyjne tekstury kierunkowe w skałach magmowych, rozpatrywane są jako tektonity.

Do ■ tekstur kierunkowych zalicza się też tekstury sferołityczne i sferoidalne. W pierwszej z nich kuliste zespoły krystaliczne zawierają składniki ułożone promieniście lub wachlarzowato. Takie sferolity występują niekiedy w cieście skalnym kwaśnych skał wylewnych. W przypadku tekstury sferoidalnej zespoły kuliste mają składniki rozmieszczone współśrodkowo, przy czym w poszczególnych strefach składniki mogą być także ułożone promieniście. Takie tekstury spotyka się w niektórych skałach głębinowych, a ich szczególnym przypadkiem są granitoidy orbikulame, czyli kuliste, stwierdzone m.in. w Finlandii. Sferoidalne utwory, których średnica dochodzi do kilku, nawet kilkudziesięciu centymetrów, tkwiące w granitoidowym tle, zbudowane są z rytmicznych, współśrodkowo ułożonych pierścieni o zróżnicowanym składzie w porównaniu do tego tła, jak też w porównaniu do sąsiadujących sferoidów. Tch geneza jest dyskusyjna.

Ze względu na sposób wypełnienia przestrzeni przez składniki skalne, tekstury można ogólnie podzielić na zbite lub masywne oraz porowate. Tekstura masywna oznacza brak makro- lub mikroskopowo widocznych wolnych przestrzeni w skale. Ostatnio przyjęło się, że oznacza ona równocześnie bezkierunko-we (izotropowe) rozmieszczenie składników.

Wśród tekstur porowatych wyróżniamy tekstury gąbczaste, pęche-rzykowate oraz migdałowcowe. Są to tekstury powstałe w warunkach wulkanicznych w wyniku krzepnięcia magmy zawierającej banieczki gazowe o zróżnicowanej wielkości. Jeśli puste przestrzenie przeważają objętościowo nad pozostałą masą skalną, teksturę określamy jako gąbczastą. W teksturze pęcherzyko-watej puste miejsca zajmują mniejszą objętość od masy skalnej, w której występują. W wielu skałach te puste kuliste lub owoidalne przestrzenie po pęcherzykach wypełnione zostają w procesach pomagmowych wtórnymi minerałami w postaci chalcedonu, kwarcu, kalcytu, chlorytu, barytu, zeolitów itp. Taka tekstura nosi wtedy nazwę migdałowcowej. Chalcedon występować może w formie wstęgowanych wielobarwnych agatów, które należą do pospolitych kamieni ozdobnych, mają zastosowanie w jubilerstwie oraz w niektórych przyrządach technicznych. Wielkość takich migdałów wynosi od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Większe określa się zwykle jako geody.

Skały głębinowe mogą również wykazywać tekstury porowate w postaci pustych przestrzeni otoczonych najczęściej płaskimi ścianami, z których wyrastają szczotki dobrze wykształconych kryształów. Te puste przestrzenie, określone jako miarole, występują często w granitoidach głównie w ich partiach aplitowo-pegmatytowych. Zwykle mają one wymiary od kilku mm do kilkuna-