130,131

Należy tu także wspomnieć o dosyć rzadko spotykanej odmianie paralelizmu składniowego, jaką jest epifora. Epifora polega na powtarzalności słów lub zwrotów kończących poszczególne zdania lub linijki wierszowe. Oto przykład:

I niebo jak biała Niagara.

I drogę jak biała Niagata.

I pamięć jak biała Niagara o tobie jak biała Niagara.

(J. B. Ożóg Niagara cała miodołci)

Również z retoryką związana jest struktura składniowa zwana apostrofą. Stanowi ona bezpośredni i uroczysty zwrot do osoby lub zjawiska (jak miłość, kraj ojczysty itp.), utrzymany w intonacji wykrzyknikowej :

O, długo modłom naszym będący na celu,

Znowuż do nas koronny znidziesz Lelewelu!

(A. Mickiewicz Do Joachima Lelewela)

Apostrofa występowała np. zazwyczaj na początku eposu w postaci proszącego o natchnienie zwrotu do muzy. Po taką właśnie apostrofę sięgnął Mickiewicz we fragmencie satyrycznym „Ustępu” z III części Dziadów, nadając jej odcień nieco ironiczny:

Tu mi daj, muzo, usta stu Homerów,

W każde wsadź ze sto paryskich języków,

I daj mi pióra wszystkich buchhaltcrów,

Bym mógł wymienić owych pułkowników,

1 oficerów, i podoficerów,

I szeregowych zliczyć bohaterów.

(A. Mickiewicz Przegląd wojska)

Z tradycjami retorycznymi wiąże się także pytanie retoryczne. Jest to pytanie jakby tylko z pozoru, nie wymaga bowiem odpowiedzi. Zawiera stwierdzenie, ujęte w formę pytania dlatego, żeby mu nadać silniejszy ton emocjonalny:

Cicbicż zapomnieć, ulubiony z wielu,

W wszelkim doznany szczęściu przyjacielu,

Z ordynacyjej dany mi niebieskiej,

Nie odstępując do grobowej deski?

(V!. Kochowski Do domowych)

130

Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?

Któż miecz podniesie, drżący jak listek osiny Przed Pańską błyskawicą,

W strachu przyjścia Pańskiego i wielkiej godziny?

(J. Słowacki Radujcie się!...)

Do chwytów związanych z retoryką należy także antyteza. Polega ona na kształtowaniu wypowiedzi z elementów znaczeniowo przeciwstawnych, co służy często wydobyciu silnych tonów emocjonalnych. Klasycznym przykładem użycia antytezy jest w poezji polskiej powszechnie znana kolęda Karpińskiego:

Bóg się rodzi, moc truchleje,

Pan niebiosów — obnażony;

Ogień krzepnie, blask ciemnieje,

Ma granicę — nieskończony.

Wzgardzony — okryty chwalą,

Śmiertelny — król nad wiekami!

A Słowo Ciałem się stało 1 mieszkało między namil

(F. Karpiński Pieta o Narodzeniu Pańskint)

Jednym ze środków stylistycznych jest użycie tzw. zdań paren-tetycznych, czyli zdań wtrąconych w nawias. Poprzez parentezę autor może wprowadzić pewien nowy element, nie mieszczący się w wypowiedzi zasadniczej, ale istotny dla jej ogólnego sensu. Na przykład Tuwim w cytowanej niżej strofie we wtrąceniu parentetycznym wprowadza fragment o silnej wymowie nastrojowo-emocjonalnej:

— Cisnę źrenice w najdalsze przestrzenie,

W jakieś zupełne, twórcze oderwanie---

O, rzucie mój! O, oddalenie w nieskończoność!

(O, muzyko, muzyko dali złocistej!...)

(J. Tuwim Patos dali)

Czasem w zdaniu nawiasowym może pisarz zawrzeć pewne informacje konieczne dla zrozumienia całej wypowiedzi, ale mimo to jakby marginesowe, dodane:

— Dobrodzieju, ktoś tam puka...

(Doktór księdzu pionka bierze)

„A niech puka, a niech stuka 1 Eskulapciu, biorę wieżę!”

(J. Tuwim Śmierl)

9*

131