64649 pdl3

i wyobrażenia demonologiczne" („Kultura ludowa Wielkopolski", Poznań 1967). Wspomnieć tu także należy o związanych z omawianą problematyką demonologiczną pracach S. Czernika „Trzy zorze dziewicze. Wśród zamówień i zaklęć" (Łódź 1968) i „Sny i widma" (Warszawa 1971) oraz o studium psy-chologiczno-etnologicznym J. Mitarskiego „Demonologia lęku" („Kultura", 1976).

Nie sposób pominąć tu kilku dość różnorodnych publikacji dotyczących kwestii czarów i czarownic, jak: W. Błachuta „Czary i czarownice" („Zycie Literackie", 1979), Z. Jasiewicza „Wielkopolskie cioty — rodowód i dzień dzisiejszy" („Nurt", 1966), M. Komara „Czarownice" („Twórczość", 1976) i „Czarownice i inni" (Kraków, 1980), J. P. Ogrodzińskiego „Ile spalono czarownic na głowę ludności" („Literatura", 1974), J. Sampa „Pławienie wiedźmy, czyli diabeł na powrozie" („Litery", 1972) oraz J. Tazbira „Procesy o czary w dawnej Polsce" („Kultura", 1977).

Z dokonanego przeglądu wynika, iż istnieje stosunkowo bogata literatura z zakresu problematyki rodzimych wierzeń demonicznych. Zdecydowana większość wymienionych tu pozycji powstała na podstawie dokumentacji z szeregu badań terenowych prowadzonych przez różne ośrodki etnograficzne w okresie minionym i współcześnie. Równocześnie jednak literatura ta jest bardzo zróżnicowana i w swej treści zawiera jeszcze szereg kwestii dyskusyjnych i trudnych do całkowitego wyjaśnienia. Dotyczą one zwłaszcza tych wątków wierzeń demonicznych, których ślady występowania w naszej kulturze ludowej są bardzo nikłe i niekiedy dość problematyczne.

Istota i charakter polskiej demonologii ludowej

W polskiej literaturze etnograficznej i częściowo religioznawczej XIX i XX w. zarysowany został bogaty i równocześnie dość kontrowersyjny obraz wyobrażeń demonicznych .funkcjonujących w kulturze duchowej naszego ludu, jak również i innych ludów słowiańskich (zwłaszcza białoruskiego, ukraińskiego i rosyjskiego). Do szczególnej refleksji pobudza natomiast fakt, iż ogólne zarysy tego obrazu, jak też poszczególne jego fragmenty w bardzo znacznym stopniu odbiegają (a niekiedy są wręcz przeciwstawne) od demonologii chrześcijańskiej, obrazu propagowanego na ziemiach polskich przez wiele wieków. Rodzi się wobec tego pytanie, jaka jest istota tego zjawiska? Odpowiedzi na dane pytanie poszukiwać należy przede wszystkim w samym procesie kształtowania się i rozwoju kultury ludu polskiego, jak również w relacjach zachodzących między tą kulturą a procesami chrystianizacji naszego kraju. Przypuszczalnie na przecięciu się owych procesów tkwią determi-