pdl3

W Sieradzkiem ten duch leśny, zwany «borowym», wprpwadza ludzi w błąd, a jest on małego wzrostu, z brodą do samej ziemi. W Olkuskiem zwie się go borowcem" („Lud Polski", s. 160). Według zapisu O. Kolberga w południowo-wschodniej części kraju demon ten znany był jako rusałka leśna. „Dziewica to leśna, śliczna, ale i złośliwa wielce czarownica. Włos u niej zielony, po czym rozpoznać ją najsnadniej. Władza jej z zachodem rozpoczyna się słońca, kończy o świcie, gdy kur zapieje. Uśmiechem, przymilaniem się, a śpiewem słodziutkim wabi, mami niebacznych ku sobie mołojców, pociąga za sobą w głąb lasu w czahary i tam łaskocze tak długo, dopóki wśród konwul-syjnego nie zakończą śmiechu. Przeciwko jej zdradzieckiemu śpiewowi i innym umizgom najlepszym lekarstwem pacierz. Im on gorętszy, tym mniejsza rusałki władza — wreszcie ustaje zupełnie" („Tarnowskie — Rzeszowskie", s. 270). Ten wątek wierzeniowy ma bardzo odległe tradycje wywodzące się jeszcze z dawnych wierzeń słowiańskich i mające liczne odnotowania w polskiej literaturze etnograficznej XIX i XX wieku.

Na tle analizy porównawczej słowiańskiej demonologii leśnej K. Moszyński wykazał, iż dane wyobrażenia demoniczne występowały we wszystkich słowiańskich kulturach ludowych, miały związek z duszami ludzi zmarłych nagle w lesie, domeną ich działania było panowanie nad zwierzyną leśną (zwłaszcza wilkami), i wodzenie ludzi po manowcach leśnych. „Wiele też opowiadają chłopi — pisał — o ich głosie, mają bowiem te demony śpiewać bez słów, powodować zjawisko echa, krzyczeć donośnie, rżeć, śmiać się itp. Samotnym wędrowcom ukazują się niekiedy w postaci wilka, puchacza lub innego zwierzęcia; przybierają też kształt wichru (wiru powietrznego)" (KLS, s. 683).

W okresie kontrreformacji nastąpiło przejęcie od demonów leśnych ich funkcji opiekunów zwierząt przez propagowane wówczas postacie niektórych świętych chrześcijańskich, jak św. Huberta (patrona myśliwych i zwierzyny łownej), czy św. Mikołaja (obrońcy ludzi od wilków), jak również wprowadzanie do kręgu tych wyobrażeń demonicznych postaci diabła leśnego. W tym ostatnim przypadku — jak sądzi B. Baranowski — doszło również do ukształtowania się postaci Boruty, tego szczególnego wyobrażenia łęczyckiego diabła leśno-błotnego. Postać ta następnie w twórczości literackiej XIX w. nobilitowana została do pozycji diabła szlacheckiego — strażnika i opiekuna legendarnych skarbów łęczyckich. Powyższe działania zapoczątkowały proces degradacji społecznej demonów leśnych i stopniowego zanikania tego wątku wierzeniowego w naszej kulturze ludowej.

Współczesne badania terenowe wskazują jednakże na fakt funkcjonowania jeszcze pewnych elementów tych wierzeń. Pewnym zasobem wiadomości na ten temat dysponowało w regionie lubelskim 75% informatorów, w regionie rzeszowskim 52%, a w regionie białostockim 50%. Demony leśne