167 4

Nowe tulejki wykonuje się z wysokogatunkowego brązu np. BA 94A wg Polskich Norm. Zastępczo można wykonać je również z dobrego żeliwa stopowego. W pewnej serii motocykli MZ ES-250, w skrzynce biegów stosowane były tulejki aluminiowe, których trwałość jednakże okazała się niewystarczająca. Dlatego przy okazji naprawy silnika zaleca się wymienić wspomniane tulejki aluminiowe na identyczne tulejki wykonane z brązu. Przy dorabianiu należy zwracać dużą uwagę na dokładność wykonania tulejki, przede wszystkim na współosiowość otworu i zewnętrznej średnicy oraz rozmieszczenie rowków i otworów smarujących.

Tulejki osadzone są w kadłubie z wciskiem rzędu 0,05—0,08 mm dla kadłubów aluminiowych oraz 0,01—0,05 mm dla kadłubów żeliwnych. Dla uzyskania tego wcisku stosuje się najczęściej pasowania wg ISA: H7/s6 w przypadku kadłubów aluminiowych oraz H 7/r 6 w przypadku kadłubów żeliwnych.

Średnice wewnętrzne tulejek przelotowych rozwierca się na wymagany wymiar po ostatecznym wciśnięciu ich do kadłuba. Średnica rozwierconego otworu powinna dawać luz współpracującego czopa o wielkości 0,02—0,05 mm. Przy otworach nieprzelotowych średnicę wewnętrzną obrabia się na go-towo przed wciśnięciem z największym przewidzianym luzem. Tulejki muszą być wykonane i osadzone odpowiednio dokładnie, aby nie zostały przekroczone dopuszczalne tolerancje rozstawu wałków i ich wzajemnej równoległości.

Normalnie przyjmuje się, że przy rozstawie wałków poniżej 40 mm tolerancje ich wzajemnej odległości powinny mieścić się w granicach 0,03 mm, przy rozstawie 40—60 mm — w granicach 0,04 mm i przy rozstawie 60—100 mm — w granicach 0,05 mm. Nierównoległość lub wichrowatość osi wałków nie powinna być większa niż 0,015 mm na długości 100 mm.

Często wałki skrzynki biegów uło-żyskowane są na łożyskach tocznych.

Kwalifikowanie zużyć łożysk toczonych opisane jest w oddzielnym rozdziale, zaś w przypadku ułożyskowania wałków na luźnych igłach lub wałeczkach obowiązują przy naprawie analogiczne zasady, jak opisane przy omawianiu naprawy łożyska korbowodo-wego.

W razie nadmiernego zużycia łożysk tocznych należy wymienić je na nowe. Ponieważ kadłuby silników motocyklowych wykonywane są najczęściej ze stopów lekkich odznaczających się małą twardością, przy wyjmowaniu łożysk należy zachowywać dużą ostrożność, aby nie spowodować szkodliwego zwiększenia otworu gniazda łożyska, w wyniku czego nowe łożysko nie będzie mogło'być osadzone z wymaganym wciskiem. Łożysko musi być wyjmowane równo wzdłuż osi otworu. Wyjmowanie łożysk przez podważanie, zwłaszcza z jednej strony, prowadzi do zniszczenia gniazda. Ze ślepych gniazd łożyska wyjmuje się za pomocą specjalnych ściągaczy. Pożądane jest przy tym podgrzanie obudowy do temperatury około 100°C, co ułatwia wyjęcie łożyska zabezpieczając jednocześnie otwór gniazda przed uszkodzeniem.

Objawami uszkodzeń lub nadmiernego zużycia uszczelnień skrzynki biegów są widoczne na zewnątrz wycieki lub konieczność częstego uzupełniania ilości oleju w skrzynce. Bezpośrednią przyczyną wycieków oleju bywa najczęściej uszkodzenie lub zużycie uszczelek pierścieniowych typu Simmerring wałka głównego skrzynki biegów. Również w przypadku nadmiernego luzu w łożyskach wałków może występować niedostateczne uszczelnianie przez pierścienie uszczelniające. Uszkodzenia oraz naprawa uszczelek pierścieniowych omówione są w rozdziale 6.

W skrzynkach biegów stosowane są również inne uszczelki. Wałki mechanizmu zmiany biegów i rozrusznika uszczelniane bywają najczęściej zwykłymi pierścieniami z gumy olejood-pomej, filcu lub plastiku. W przypadku często występujących nieszczelności

167