1801

WYKŁAD 14

Ażeby móc w dalszym ciągu mówić o określonych typach językowych, musimy na wstępie naszego wykładu wskazać, w wielkim skrócie, najważniejsze grupy językowe świata. Dokonując tego przeglądu, korzystam przede wszystkim z prac Milewskiego (1947-1948,1965), Weinsber-ga (1983) i Majewicza (1989), a także najnowszego podręcznika Lachura (2004). Istnieje trudność jasnego przedstawienia grup językowych świata. Bierze się pod uwagę przy ich wydzielaniu kilka możliwych kryteriów. Przede wszystkim bliskość genetyczną, która jest jednak trudna do ustalenia i klasyfikacja na niej oparta daje obraz niepewny i bardzo skomplikowany (por. Majewicz 1989). Bliskość strukturalna z kolei także nie wydziela wyraziście grup językowych, gdyż podobne struktury charakteryzują bardzo odległe nieraz języki. Rozmieszczenie geograficzne (stosowane przez Milewskiego) jest najbardziej przejrzyste. W sumie obraz, który podaję dalej, uwzględnia zarówno cechy genetyczne, jak i rozmieszczenie terytorialne. Na tej podstawie można wydzielić 8 głównych grup.

14.1. Najważniejsze grupy językowe świata

Każda z wyróżnionych tu grup obejmuje bardzo wiele odrębnych języków, często strukturalnie i genetycznie odmiennych, powiązanych jedynie terytorialnie. A oto zestaw najważniejszych grup językowych:

(1)    języki indoeuropejskie (wyróżnione genetycznie, omówione w Wykładzie 13),

(2)    języki chińsko-tybetańskie, a także język japoński i koreański,

(3)    języki semito-chamickie (np. arabski, hebrajski, egipski),

(4)    języki afrykańskie, tzw. języki Niger-Kongo (m.in. swahili, bantu),

(5)    języki uralskie (grupa ałtajska, np. turecki) i kaukaskie (np. gruziński),

(6)    języki indonezyjsko-australijskie (m.in. dyirbal, języki papuas-kie),

(7)    języki indiańskie (m.in. navaho, nootka, hopi),

(8)    języki eskimoskie.

Wielkim uproszczeniem jest połączenie na zasadzie geograficznej w jedną grupę języków Wschodniej Azji (języki chińsko-tybetańskie, język japoński i koreański), a także języków Indonezji, Oceanii, języków Nowej Gwinei Papui i Australii. Te ostatnie stanowią ogromny kon-180 glomerat języków nie w pełni jeszcze opisanych. Należą tu języki

Australii i Indonezji, a także tzw. grupa drawidyjska, obejmująca języki, którymi mówi ludność południowych Indii. Grupa eskimoska obejmuje języki ludności mało licznej (poniżej 100 tysięcy), zamieszkującej Grenlandię, Alaskę, Półwysep Czukocki.

Najliczniej reprezentowane (tzn. najliczniej używane) są grupy: indoeuropejska i chińsko-tybetańska. Łącznie tymi językami mówi 72% ludności świata (por. Weinsberg 1983). Wśród mniejszych grup, pokrywających pozostałe 28%, najliczniejsze są grupy: semito-chamicka (najszerszy zasięg ma język arabski), grupa austronezyjska (obejmująca języki Indonezji i Oceanii), a także języki afrykańskie (Niger-Kongo).

Fakt tak wielkiej różnorodności języków przy równoczesnym zachowaniu wspólnej im podstawowej struktury prowadzi do pytań wykraczających poza ścisły grunt nauki, mianowicie do pytania o początek języka, jego monogenezę czy poligenezę, a więc o to, czy zdolności językowe człowieka rozwinęły się niezależnie u różnych człekokształtnych, czy też owa mutacja (zmiana skokowa), która doprowadziła do powstania zdolności mówienia i myślenia (procesów wzajemnie się warunkujących) dokonała się jednorazowo i następnie pierwsi ludzie drogą migracji rozprzestrzenili się po całej kuli ziemskiej. Jest to oczywiście pytanie o początek człowieka.

14.2. Ekskurs na temat początków mowy

Nie tu miejsce na szczegółowe analizowanie tego zagadnienia. Istnieje na ten temat obszerna literatura, por. m.in. M. Kuckenburg (2006), a także niedawno wydana po polsku książka brytyjskiej uczonej J. Aitchison {Ziarna mowy, 2002). Podaje ona najnowsze opracowania tego zagadnienia. Referowane przez autorkę dane genetyki (badanie DNA, wykazujące jedność gatunku ludzkiego), prowadzą do opowiedzenia się za hipotezą monogenetyczną. Jej główne tezy brzmią w skrócie następująco: w obrębie gatunku hominidów (człowiekowatych) dokonała się zapewne ok. 100 tys. lat temu zmiana skokowa (mutacja), która doprowadziła do powstania homo sapiens. Mutacja ta najprawdopodobniej miała miejsce w północno-wschodniej Afryce (tam bowiem odnaleziono najstarsze szczątki pierwotnego człowieka) po zajściu ruchu tektonicznego, w wyniku którego powstał tzw. Rów Afrykański.

Na skutek owego ruchu tektonicznego część hominidów znalazła się po stronie wschodniej Rowu, w warunkach klimatycznych wymagających polowania i w konsekwencji odżywiania się mięsem, co wpływało na 181