192 193

Uwzględnienie na socjogramie kołowym (a także nieuporządkowanym) wsZyM kich powiązań (wyborów) jest rzeczą niełatwą i to nie tylko ze względu na samo jonu przygotowanie, lecz także z uwagi na utrudnioną jego interpretację. Sporządzeni socjogramu zarówno kołowego, jak nieuporządkowanego nie jest łatwe, zwłasze/ii ze względu na wspomniany już wymóg metodologiczny, postulujący unikanie pi /e cinania się (krzyżowania) na nim linii, gdzie tylko zachodzi taka możliwość. Spelun nie tego wymogu ułatwia znacznie interpretację socjogramu.

Socjogram hierarchiczny

Socjogramem rzadziej spotykanym w badaniach pedagogicznych — niż su cjogram kłowy —jest socjogram hierarchiczny. Nie oznacza to bynajmniej, 1/ jest miej czytelny od tamtego. Przeciwnie, Jest w zasadzie —jak pisze M. Pil kiewicz (1973, s. 239) — najbardziej czytelnym socjogramem, przydatnym zwłaszcza dla przedstawiania struktury większych grup”. Umożliwia przedstawić nie wyborów na podstawie jednego tylko kryterium socjometrycznego, a nic z uwzględnieniem nawet dwóch tylko tego rodzaju kryteriów. Tak więc dla każ dego pytania o takim samym kryterium socjometrycznym przewiduje się wyłącz niejeden socjogram hierarchiczny.

Socjogram ten sporządza się według podobnych założeń, co socjogram kołowy. Tutaj jednak zamiast kół koncentrycznych wprowadza się rodzaj skali pionowej. W tym celu z lewej strony kartki rysujemy oś pionową, którą dzielimy 1111 tyle różnych odcinków (nie licząc poziomej linii zerowej), ile wynosi maksymalna liczba otrzymanych w grupie wyborów przez jednego z jej członków. Każdy odcinek odpowiednio się numeruje, poczynając od zera. W ten sposób tworzy się różne poziomy socjometryczne, na których zaznaczamy poszczególne wybory, opierając się na danych z tabeli socjometrycznej. Najpierw zazwyczaj umiejscawiamy w tworzonym socjogramie osoby, które otrzymały najwięcej wyborów i z kolei te osoby, które je wybrały. Następnie spośród tych ostatnich zwracamy uwagę na tę z największą liczbą wyborów łącznie z otrzymanymi przez nią wyborami i tak kolejno postępujemy z pozostałymi osobami. Na końcu uwzględniamy osobę z najmniejszą liczbą wyborów (por. J. Brzeziński, 1978, s. 301 i n.; M. Pilkiewicz, 1973b, s. 239-243).

A

t

2

Rys. 3. Socjogram hierarchiczny

Źródło: D. Ekiert-Grabowska (1984, s. 66)

W przytoczonym socjogramie hierarchicznym — bardziej niż w zamieszczonym wcześnie socjogramie kołowym — zaznacza się nieformalna podgrupa dziewcząt (1, 2, i 3), a także wyjątkowa pozycja dziewczyny z numerem 3 oraz poniekąd także chłopców z numerami 7, 8 i 10.

Socjogram indywidualny

Oprócz socjogramów grupowych, o których była dotychczas mowa, istnieje możliwość sporządzenia socjogramu indywidualnego. W socjogramie takim w centrum uwagi jest tylko jeden z członków grupy. Jest nim często np. uczeń wyróżniający lub zaniedbany w nauce albo sprawiający trudności wychowawcze. Niezależnie od tego, kim jest dany członek grupy, „zamieszczamy” go pośrodku kartki, a wokół niego osoby, które dokonały wobec niego określonych wyborów (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych). Można również „umieścić” go pośrodku narysowanego na kartce koła, a na jego obwodzie wybierające go osoby.

193