1 (18) 2

dzieci i młodzieży (Gdańsk 1974) czy I. Lewańskiej Stanisław Jachowicz. Życie i działalność (Opole 1970).

2    Patrz, również studium o poezji Przybosia w tomie J. Kwiatkowskiego Remont pegazów (Warszawa 1969) i J. Cieślikowskiego Język i wyobraźnia dziecięca w poezji dla dorosłych W: Wielka zabawa (Wrocław 1967) oraz tegoż autora Wiersz dziecięcy. „Miesięcznik Literacki” 1971, nr 5.

3    S. Skwarczyńska: Wstęp do nauki o literaturze, t. 3. Warszawa 1954. Przekonanie o istnieniu odrębnego rodzaju dydaktycznego było na przełomie XVIII i XIX wieku powszechne. Poetyka Batteux wyróżnia, obok trzech klasycznych rodzajów, rodzaj czwarty — dydaktyczny. Ten podział przejmują u nas E. Słowacki i J. F. Królikowski.

4    Tę tezę od dawna lansuje w swoich pracach K. Kuliczkowska. Polemizowała z nią H. Skrobiszewska m.iń. w artykule Problemy literatury dla dzieci młodszych w tomie Kim jesteś Kopciuszku (Warszawa 1968).

5    O współczesnej kulturze literackiej. Pod redakcją S. Żółkiewskiego i M. Hop-finger, t. 1. Wrocław 1973.

6    Patrz: I. Kaniowska-Lewańska: Literatura dla dzieci i młodzieży...

7    Współcześnie wykształciła się powieść dla najmłodszych, będąca zarazem bajką w tradycyjnym sensie, powieścią fantastyczną w sensie współczesnym, a scalającą wątki powieści gangsterskiej i pirackiej (Broszkiewicza Kluska. Kefir i Tutejszy). W nowej powieści dziecięcej warstwę narracyjno-graficzną stanowią nie tylko obrazki w stylu komiksowym, ale znaczący wykrój i kolor czcionki. Zmieniła się i rola narratorów — współcześni lubią wykładać również metodologię powieści, a i odbiorca stał się jednym z interlokutorów tekstu. Są to powieści (Broszkiewicza, Kamieńskiej czy Woroszylskiego) znajdujące się między trzecią a czwartą strefą. Wydawca określa je jako „dla dzieci”, piszący korzystają z tego pretekstu warsztatowo i dla samej zabawy, a o czytelniczych reakcjach odbiorców wiemy niewiele. Natomiast w typologii powieści „dla młodzieży” piszący posługują się nazwami tradycyjnymi: powieść historyczna, awanturnicza, obyczajowa, przygodowa, fantastyczna — nazwami, które znaczą mało i nie określają, na czym młodzieżowy wariant tych gatunków ogólnych polega. Próby wyjaśnienia poprzez kategorię narracji, narratora, odbiorcy i adresata — i to zarówno immanentnych, jak i znajdujących się na zewnątrz — wydają się zbliżać do celu (patrz np. G. Skotnicka: Pozytywistyczne poioieści z dziejów narodu dla dzieci i młodzieży...).

8    K. Brodziński: Do przyjaciół. Cyt. za: J. Chociszewski: Piśmiennictwo polskie (...) przedstawione dla ludu Polskiego i Młodzieży. Poznań 1982. Tekst, przytoczony prawdopodobnie z pamięci, różni się bowiem nieco od wariantu w Pismach K. Brodzińskiego wydanych przez J.I. Kraszewskiego (Poznań 1872) i od wariantu cytowanego przez H. Skimborowicza w „Przeglądzie Naukowym” 1844, t. 3.

9    Mogło być inaczej. Inne bowiem miejsce wyznaczamy w komunikacji czytelniczej Anielce w Pismach zbiorowych Prusa, inne Anielce wydanej oddzielnie w broszurze jako lektura szkolna, a inne Anielce w ilustrowanej edycji „książek dla dzieci”, znajdującej się poza przymusem lektury szkolnej.