1 (41) 4

nymi partnerami dialogu. Saint-Exupśry w. przedmowie do swego Księcia przeprasza wszystkie dzieci, że książkę poświęcił swemu dorosłemu przyjacielowi, ale to jest taki dorosły, „który potrafi zrozumieć wszystko, nawet książki dla dzieci” ³⁷.

Pisarz jest teraz tym panem bądź tą panią, którzy zabiegają o czytelnika, pragnącego, aby znał ich i z fotografii, i z rozmowy, i z różnych takich (ich tylko, dobrych komiliantów), łączących i wiążących ze sobą zdarzenia i sytuacje, różne powiedzenia i porozumiewawcze przymrużenie oka. A jeśli tylko potrafią, uciekają się do poszerzenia tej bazy wspólnej zabawy, wspólnych przymilań: autorzy rysują swoje książki, animują swoje utwory na spotkaniach z czytelnikami i w telewizji, multiplikują tworzywa ekspresji (jak np. supełkowy teatrzyk Marii Kownackiej). Wpisują nawet w tekst literacki swoje własne portrety (Kern). Biegną na spotkania z czytelnikami, podpisują na kiermaszach. I to jest znamienne właśnie na tle naturalnej sytuacji bycia literatury w świadomości dzieci: która jest i anonimowa, i obywa się bez tytułów i bez autorów.

W ontologicznym statusie literatury dziecięcej miejsce wielokrotnie bardziej sprawczo widoczne zajmuje wydawca. On bywał inicjatorem przyswajania dzieciom dzieł, które odbyły tryumfalny obieg na różnych poziomach czytelniczej komunikacji — Robinsona, Guliwera, Don Kichota. Wydawca bywał inicjatorem i prekursorskim animatorem literatury dla dzieci. Takim był np. u nas w latach osiemdziesiątych Michał Arct. Był człowiekiem interesu, który traktował tę produkcję jako towar, i to towar bardzo chodliwy. On czy Gebethner był i ożywiany duchem obywatelskim. Wydawca bywał pedagogiem, bywał i artystą. Dzieje "wydawnictw m.in. i dla dzieci końca XIX i początku XX w. w Anglii są tego najlepszym przykładem.

Zreasumujmy więc miejsce nadawcy:

1.    W sytuacji literatury mówionej jest nim narrator (opowiadacz) personalny i fizyczny — siedzący. Tak, właśnie siedzący. „Ten, kto pragnie być słuchany, kto ma coś ważnego do powiedzenia, siada” ³⁸. A jeśli uzupełnimy to faktem — do którego przyjdzie nam jeszcze powrócić — że bajka (utwór) mówiona dla słuchającego istnieje przede wszystkim z jej całym bogactwem ekspresji i siłą ewokacji przeżywania, jako wypowiadanie, a jako wypowiedzenie jest tylko pozycją inwentarza pamięci — to, semiotycznie rzecz biorąc, rola i miejsce narratora, opowiadacza głośnego i fizycznego niesłychanie się wzbogaca.

2.    W sytuacji literatury dawnej, pisanej, drukowanej i kolportowanej, jej producenci (autor, wydawca) znajdowali się w planie anonimowości. W jakiejś mierze była to anonimowość zamierzona (tekst wydawano bez nazwiska autora i wydawcy, edytorsko tanio, a często i niechlujnie), a w jakiejś mierze była to anonimowość niezamierzona, określona sytua-

38