1 (44) 2

22. Paulina Krakowowa

w solidaryzm społeczny, dążenie do ugruntowania moralności jednostki na zasadach religijnych.

Krakowowa pisze dla dorosłych i dla młodego pokolenia. Jej artykuły zamieszczone w „Pierwiosnku”, przeznaczone dla kobiet, wyróżniają się sentymentalną pobożnością i uczuciową egzaltacją. Cenną pozycją jest opis życia rodzinnego miasta pt. Obrazy i obrazki Warszawy (1846), zwłaszcza w partiach przedstawiających społeczne prace — ochrony, domy sierot. W utworach przeznaczonych dla dzieci stara się tematy ujmować bardziej naturalnie, czerpie je z życia rodzinnego, przesycając religijno-moralnymi pouczeniami.

Twórczość Krakowowej można podzielić na dwa okresy. W pierwszym (do roku 1848) redaguje wyżej wymienione periodyki, drukując tam wiele swoich prac, pisze parę powieści i opracowuje szereg zbiorków dla dzieci i młodzieży.

Na wzór „książeczek Helenki” Tańskiej ułożone są Rozmowy z dziećmi (1841), zbiorki: Niespodzianka {1844) i Wieczory domowe (1848). Są to tomiki starannie wydane, o bardzo różnorodnej treści. Na przykład Wieczory domowe wypełniają gry umysłowe, zagadki, obrazki historyczne, powiastki, komedyjki, opisy przejażdżek i przypowieści.

W powiastkach Krakowowej, dalekich od radykalnych prądów lat poprzedzających Wiosnę Ludów, przejawia się pewien demokratyzm. Widoczne jest to w doborze opisywanych środowisk, przeważnie rodzin z warstw średnich, często nawet rzemieślniczych, oraz w budzeniu szacunku dla ludzi pracy. Jednak do poprawy losów klas niższych prowadzi, jej zdaniem, droga solidaryzmu oparta na miłości bliźniego, uczciwym spełnianiu swoich obowiązków.

Dużą poczytnością cieszyły się jej powieści: Pamiętniki młodej sieroty (1839), w które wplotła wiele autobiograficznych przeżyć, a może i sytuacji, oraz Wspomnienia wygnanki (pierwodruk w „Zorzy” 1844) — utwór, któremu Piotr Chmielowski przyznał miano naszej pierwszej, oryginalnej robinso-nady.

Pamiętniki są historią młodej dziewczyny ze środowiska ziemiańskiego, która po stracie obojga rodziców, spowodowanej bankructwem i zmartwieniami, kształci się na pensji, a potem poświęca się pracy nauczycielskiej. Niespodziewany zwrot sumy zapisanej w testamencie przez bankiera, który skrzywdził jej rodziców, oraz miłość uwieńczona małżeństwem — stanowią optymistyczne zakończenie utworu. Pewną reminiscencją wpływów obcych jest wplecenie w opowieść sprawy więzienia za długi. Mimo że akcja toczy się leniwie, a przeżycia bohaterki są zaprawione dużą dozą sentymentalizmu, pewne partie utworu budzą zainteresowanie dzięki szczerości zwierzeń. Model bohaterki, jej emancypacyjne dążenie do samodzielności są pozytywnym wzorem dla czasów ówczesnych.

Powieścią o fabule bardziej ożywionej i ciekawszej są Wspomnienia wygnanki. Autorka przenosi czytelnika do obcych krajów, wprowadza bohaterów z nieznanych środowisk, jednak stara się uprawdopodobnić temat informacją, że historię tę zaczerpnęła z opowiadania spotkanej w Warszawie Angielki; szczegół ten potwierdzają biografowie Krakowowej.

Akcja utworu rozpoczyna się w Szkocji, od sprawy krzywdzącego oskarżenia głównej bohaterki, pokojowej Marii, o kradzież klejnotów. Skazana zostaje na dożywotnie zesłanie. Jej dzieje w Australii, przygody na morzu, ośmioletni pobyt na bezludnej wyspie wypełniają treść książki. Przebieg akcji i jej powikłania mają często sensacyjny charakter. Obłąkany ojciec unoszący dziecko, banda Cyganów komplikująca dochodzenie, przyjaźń z przemyt-niczką Sarą, bunt robotników, nagła burza unosząca łódkę, ocalenie — oto splot tych niezwykłości. Charakterystyczne jest stanowisko autorki, która oświetla stosunki społeczne tak, by ukryć przed młodzieżą konflikty klasowe. Odpowiedzialnością za oskarżenie Marii obarcza ona nie lorda, chlebodawcę bohaterki, ale Cyganów mszczących się za niesłuszne posądzenie. Bunt robotników w Australii, na zesłaniu — opatrzony komentarzem, że „przyto-