1 (48) 2

96 Proza historyczna

Skoro mowa o obrazie dziejów starożytnych w prozie dla młodzieży, należy tu odnotować książki Karola Bunscha, którego interesuje nie tylko historia Polski. Świadczy o tym cykl powieściowy o Aleksandrze Macedońskim: Olimpias (1955), Parmenion (1967) i Aleksander (1967). Książki te ukazują zwycięstwa, walki i klęski Aleksandra Macedońskiego.

Parmenion dotyczy ciekawego, a mało spopularyzowanego w beletrystyce historycznej okresu pierwszych podbojów Aleksandra, okresu, w którym dojrzewała jego koncepcja zdobywania i rządzenia. W centrum zainteresowania autora znalazły się polityczne przedsięwzięcia króla, jego metody działania i walka z opozycją. Istotą wątku dramatycznego jest' konflikt z Parmenionem, ale najtragiczniejsze momenty gubią się z powodu natłoku materiału historycznego.

Aleksander to z kolei powieść zamykająca całość tej interesującej trylogii. Autor koncentruje w niej uwagę przede wszystkim na osobie zdobywcy — na Aleksandrze; wokół niego dojrzewa atmosfera intryg, wrzenia i nieufności. Pisarz jest wyraźnie zafascynowany postacią wielkiego Macedończyka, trafnie kreśli jego sylwetkę psychologiczną. Cykl historyczny Bunscha o Aleksandrze może być lekturą dla starszej młodzieży.

W beletrystyce historycznej lat sześćdziesiątych literackiej eksploracji doczekały się również nowsze dzieje powszechne. W prozie dla młodzieży zainteresowano się zwłaszcza okresem Wiosny Ludów. Na tle rewolucyjnych wydarzeń w Europie w roku 1848 prezentuje się często zasłużonego bojownika o wolność — generała Bema.

W roku 1960 ukazały się dwie książki Jadwigi Chamiec o walkach wyzwoleńczych na Węgrzech w czasach Wiosny Ludów. Były to: Trójkolorowa kokarda i Złamana szpada.

Tej samej problematyce historycznej poświęcił swą dwutomową powieść pt. Człowiek bez nazwiska (1958) Bolesław Mrówczyński (cz. I Żołnierz nieznany, cz. II Odwet). Książka Mrówczyńskiego ukazuje dramatyczne dzieje grupy polskich emigrantów, którzy po klęsce powstania węgierskiego, w roku 1849, wzięli udział w akcji wojskowej i politycznej na Bałkanach — w czasie wojny krymskiej. Obok popularnych postaci Bema, Zamoyskiego, Czartoryskiego, autor przypomina zasłużonych, lecz mniej znanych Polaków, którzy swe losy związali z przybraną ojczyzną — Turcją. Bohater książki — „człowiek bez nazwiska” to typowa postać polskiego żołnierza — tułacza, walczącego na dalekich frontach przeciwko wrogom ojczyzny. Powieść jest oparta na dokumentach i źródłach historycznych — dzięki temu zawiera cenne treści poznawcze.

*

Pobieżny zaledwie ogląd wybranych utworów historycznych z adresem młodzieżowym upoważnia do wniosku, że po 1956 roku zdecydowanie poszerzył się krąg podejmowanych problemów i szczegółowych tematów historycznych. Zmiany w polityce kulturalnej wpłynęły korzystnie na wzbogacenie tej gałęzi piśmiennictwa o realia historyczno-obyczajowe, faktografię historyczną. Troska o autentyzm historyczny, o wartości poznawcze obrazu literackiego widoczna jest m. in. w zbiorze opowiadań J. Żylińskiej pt. Odzyskana korona, w powieściach L. Sieciechowieżowej: Moralista i waganci, Za Krakowską Bramą, Rozbójnik pana Potockiego, w utworach B. Heyduka: „Janina” znak Sobieskich, Negacja i wiktoria, w trylogii antycznej H. Rudnickiej, którą tworzą: Król Agis, .Syn Heraklesa i Heros w okowach, w antycznych powieściach K. Bunscha: Parmenion i Aleksander czy wreszcie w dwutomowej powieści B. Mrówczyńskiego pt. Człowiek bez nazwiska. Można w nich dostrzec podobną tendencję literacką, jaką obserwujemy we współczesnej prozie historycznej dla dorosłych (m. in. w utworach T. Parnickiego i A. Gołubiewa). Należy przy tym zaznaczyć, że w licznych utworach „młodzieżowych” dbałość o autentyzm historyczny łączy się także z dążeniem do stworzenia frapującej, wiernej i prawdopodobnej w sensie psychologicznym kreacji bohatera historycznego. Często jest to postać modelowa, wzorzec wychowawczy zbudowany z autentycznej materii historycznej zgodnie z prawdą dziejową, jakże potrzebny w literaturze dla dzieci i młodzieży. Takimi bohaterami są np. Agis i Kleomenes w powieściach H. Rudnickiej czy też generał Bem w utworach J. Chamiec i B. Mrówczyńskiego. Tendencja do prezentowania tylko postępowych kart z naszych i obcych dziejów nadal przeważa w literaturze „młodzieżowej”, ale nie jest jedyną. Ukazywane są również i ekstremy życia, warcholstwo, prywata i egoizm tych grup społecznych oraz sił politycznych, które pchały nasz kraj do zguby i upadku politycznego. Coraz śmielej, ku przestrodze potomnych, wydobywa się całą prawdę o naszej i cudzej przeszłości.

W prozie historycznej dla młodzieży z lat ostatnich widoczne są także starania autorów o jak najbardziej atrakcyjną fabułę i ciekawą kreację bohaterów fikcyjnych. Wskutek tego w niejednym utworze historycznym na plan pierwszy wysuwa się wątek przygodowo-sensacyjny. Świadczą o tym m. in. takie powieści, jak Miecz Kagenowy B. Mrówczyńskiego, Jak Semko Polskę budował J. i A. Chamiec czy chociażby Krzyż i korona J. Cepika. Na gruncie prozy historycznej dla dzieci i młodzieży jest to niewątpliwie tendencja słusz-

7 — Literatura dla dzieci