20090126 171132

wilnych konkretnej osoby. Psycholog jednak, dokonując analizy zachowania tej osoby w kontekście całej jej sytuacji życiowej, jesi w stanie znacznie szerzej wyjaśnić mechanizmy jej działań czy re akcji, a także wskazać warunki i ewentualne ograniczenia jej funkcjonowania w środowisku. Współpraca psychologa z sądem cywil nym związana z tym obszarem zagadnień obejmuje cztery kategorie spraw [45].

2.2.1 Poddanie przymusowemu badaniu i loezeniu

okoliczności

poddania

chorego

przymusowemu

badaniu

ocena poprawy stanu

psychicznego

jedną z podstawowych sytuacji, w których może dojść do ograniczenia praw cywilnych osoby, jest postępowanie przymusowe w lecznictwie psychiatrycznym. W styczniu 1995 r. weszła w życie ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, której celem była m.in. instytucjonalna ochrona podstawowych praw pacjentów w toku postępowania przymusowego [20]. Niestety nie spełniła ona oczekiwań środowiska psychologów, nie przewiduje bowiem szerszego udziału psychologów w tym zakresie, nie określa też sytuacji, do których rozstrzygnięcia równie kompetentny jak lekarz mógłby być zatrudniony w lecznictwie psychiatrycznym psycholog. Okoliczności poddania chorego przymusowemu badaniu psychiatrycznemu określa art. 21 wspomnianej ustawy, który przewiduje, że osobą upoważnioną do podjęcia decyzji o przeprowadzeniu przymusowego badania jest wyłącznie lekarz psychiatra lub lekarz innej specjal ności i w tym etapie postępowania nie przewiduje się w ogóle udziału psychologa. Możliwość zasięgnięcia opinii psychologa dopuszcza się natomiast w przypadku przyjmowania chorego do szpitala w trybie nagłym. Artykuł 23 ust. 2 ustawy przewiduje w tym przypadku konsultacyjną rolę psychologa. W pozostałych przepisach ustawy dotyczących postępowania przymusowego brak już jakiejkolwiek wzmianki o zasięganiu opinii psychologicznych. Tymczasem psychologowie zatrudnieni w zakładach lecznictwa psychiatrycznego biorą udział w postępowaniu diagnostycznym zmierzającym do rozpoznania bądź wykluczenia choroby psychicz nej stanowiącej podstawę do przymusowego przyjęcia i leczenia. Trudno też kwestionować przydatność opinii psychologicznej dla oceny poprawy stanu psychicznego pacjenta i w konsekwencji roz strzygnięcia, czy ustało „bezpośrednie zagrożenie", o jakim mowa we wspomnianym art. 23 ustawy, czy też oceny możliwości chorego w zakresie samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb i określenia najbardziej korzystnych warunków jego funkcjonowa

li

Terem la&iewiez Oi'wilzni>k.i

ma w środowisku. VV\daje siy, że opinia psychologiczna w niektó rycli sprawach dotyczących tych kwestii może być traktowana rów norzędnie z psychiatryczną, jak ma to miejsce w innych krajach [4,45,66).

2.2.9. Ubezwłasnowolnienie całkowito !ub częściowe

warunk

orzeczeni?

ubezwłasno

wolnienie

Zakres tego drastycznego ograniczenia praw cywilnych określają przepisy art. 13 i 16 k.c. Jak wynika z odpowiednich przepisów kodeksu postępowania cywilnego w sprawach o ubezwłasnowolnienie „(...) sąd może przed wszczęciem postępowania (...) zażądać przedstawienia świadectwa lekarskiego o stanie psychicznym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (,..)"(art. 552 § I k.p.c.). Z kolei w myśl art. 553 k.p.c. „Osoba, która ma być ubezwlasnowol niona, musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów". W opracowaniach naukowych dotyczących ubezwłasnowolnienia [por. 23, 59, 63] podkreśla się, że najistotniejszą przesłanką dla jego orzeczenia jest interes osoby, w stosunku do której ubezwłasnowolnienie zawnioskowano. A zatem o jego celowości można rozstrzygać dopiero na podstawie analizy stanu psychicznego tej osoby i jej sytuacji życiowej, w szczególności zaś ustalenia, czy osoba la znajduje się w potrzebie dokonywania czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących. Jakkolwiek przepisy nie przewidują cxpressis verbis możliwości zasięgania w sprawach o ubezwłasnowolnienie opinii biegłych psychologów, to w praktyce takie sytuacje się zdarzają i należy je uznać za uzasadnione. Na podstawie badania psychologicznego można bowiem dokonać pełnej oceny procesów poznawczych, stanu emocjonalnego i dojrzałości społecznej badanego, a w konsekwencji ustalić jego zdolność do krytycznej oceny własnego postępowania oraz możliwości i zakres jego samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w określonej sytuacji życiowej.

2.2.9. Dokonywanie czynności prawnych

Ocena zdolności osoby cywilnej do dokonania określonej czynności prawnej jest jednym z ważniejszych problemów, które tradycyjnie wiążą się z zasięganiem opinii biegłych. W większości przypadków chodzi tu o ocenę możliwości złożenia przez określoną osobę ważnego oświadczenia woli. Artykuł 82 k.c. stanowi, że „nie ważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakich-