20090126 172040

dziwości zeznań (por. 96]. O iie z pierwszym z tych argumentów trudno polemizować, o tyle drugi należy uznać za co najmniej dyskusyjny. Zgodnie z tym stanowiskiem bowiem przedmiotem ekspertyzy miałaby być osoba świadka, a w szczególności te jego właściwości psychiczne, które mogą mieć wpływ na wiarygodność zeznań. Najczęściej stawiane biegłym pytania dotyczą więc spraw ności procesów poznawczych świadka oraz jego skłonności do kłamstwa patologicznego i konfabulacji. Należy jednak podkreślić, iż postanowienia, które zlecają psychologowi przeprowadzenie badania i wydanie opinii wyłącznie co do rozwoju umysłowego świadka, sprawności jego spostrzegania, pamięci czy ewentualnie jego kłamliwości, zbyt wąsko zakreślają zakres ekspertyzy. Tak ukierunkowane badania psychologiczne niewiele wnoszą do sprawy. Samo określenie stopnia rozwoju umysłowego jest mało przydatną informacją dla prawnika, ważne jest bowiem ustalenie zależności pomiędzy rozwojem umysłowym a treścią zeznań, to zaś wymaga wiadomości specjalnych. Podobnie ustalenie, czy kłamliwość jest cechą osobowości badanego (przy zastrzeżeniu, że takie ustalenie jest w ogóle możliwe), nie musi świadczyć o złożeniu fałszywych czy prawdziwych zeznań. Współczesna wiedza na temat psychologii zeznań, wynikająca zarówno z badań naukowych, jak też długoletniej praktyki, pozwala przyjąć, że przedmiotem ekspertyzy są:

° konkretne zeznania świadka złożone w określonej sprawie,

° ocena ewentualnych skutków urazu doznanego przez świadka w związku z. wydarzeniem, które jest przedmiotem sprawy,

® ustalenie okoliczności przemawiających przeciwko składaniu zeznań (80,34, 46(.

zakres

ekspertyzy

Tak określony przedmiot ekspertyzy wyznacza jej zakres, tj. działania, jakich biegły winien dokonać, i kwestie, jakie powinien rozstrzygnąć, aby jego opinia mogła stać się dla organu procesowe go podstawą do oceny zeznań. W świetle powyższych rozważań można przyjąć, że zakres omawianej ekspertyzy obejmuje:

'' ustalenie czynników, które mogą wpływać na zniekształcenia zeznań,

• dokonanie interpretacji mechanizmów psychologicznych leżących u podłoża stwierdzanych w zeznaniach świadka znie-kształceń,

° dokonanie psychologicznej oceny zeznań,

ustalenie związku pomiędzy stwierdzanymi u świadka zaburzeniami u zajściem.

428    ---------Tirift; !;i<har;c.:~Ob’./t!zniM -----------------

Należy w tym miejscu przypomnieć, że czynniki, które mogą wpływać na zniekształcenia zeznań, są związane zarówno z indywidualnymi właściwościami świadka (sprawność procesów poznawczych i intelektualnych, specyfika funkcjonowania emocjonalnego i społecznego świadka oraz jego motywacja do składania zeznań), jak i sytuacją, w której dokonywał on obserwacji stanowiących przedmiot zeznań, a także okolicznościami, w jakich obserwacje te relacjonował. Konieczne jest więc nie tylko przeprowadzenie badania psychologicznego świadka, ałe również dokonanie analizy sytuacji, w której przebiegały u badanego procesy spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń. Jest bowiem możliwe, iż czynniki sytuacyjne i emocjonalne (np. silny stres, naciski i sugestie otoczenia), w istotny sposób wpływały na sprawność procesów poznawczych świadka, zniekształcając zapamiętane fakty i zjawiska. Zadaniem biegłego jest więc ustalenie, które z tych czynników i w jakim czasie mogły wystąpić, oraz czy i w jaki sposób wpłynęły na pojawienie się zniekształceń w zeznaniach świadka. Biegły winien więc wyjaśnić mechanizmy powstania tych zniekształceń.

zakres badania psychologicznego

czynniki wpływające na zniekształcenie zeznań

psychologiczn ocena zezna

kryteria om

Kolejne zadanie biegłego to psychologiczna ocena zeznan. Winien on dokonać analizy oraz treści zeznań świadka, celem ustalenia, czy jego relacja może być traktowana jako mniej czv bardziej logiczny, spójny, konsekwentny i odpowiadający poznawczym, emocjonalnym i społecznym możliwościom badanego wytwór jego psychiki. Trudno kwestionować kompetencje psychologa do dokonania takiej oceny i fakt ten jest przez prawników akceptowany |96|. Warto w tym miejscu przypomnieć, że próby opracowania kryteriów oceny zeznań mają długą historię, a autorami pierwszych z nich byli zresztą sami prawnicy. Na przykład Gurt Leonhard, prawnik współpracujący z Instytutem Psychologii w Lipsku, już. w 1930 r. podkreślił znaczenie obiektywnych cech wiarygodności zeznania i wiele z nich opisał [3, 82j. Za najbardziej znaczący w opracowanie systemu oceny zeznań należy uznać wkład psychologów niemieckich, którzy już z początkiem lat 50. XX w. proponowali systematyczny opis takich kryteriów. U jego podstaw leżało założenie, że zeznania przedstawione na podstawie obserwacji rzeczywistych wydarzeń różnią się jakościowo od zeznań, któro nie wynikają z bezpośrednich doświadczeń świadka. Inaczej mówiąc, zeznania prawdziwe - zdaniem tych autorów — posiadają pewne specyficzne cechy, które pozwalają odróżnić je od zeznań fałszywych. System oceny, oparty przede wszystkim na analizie genezy zeznania, zachowania świadka podczas przesłuchania i treści zezna-

TWin.i — !»