222 223

Kartograficzne metody prezentacji

Istnieje jeszcze czwarta grupa izolinii konstruowanych podobnie jak izotermy lub izobary czyli na podstawie punktów oznaczonych na mapie, ale dane te odnoszą się nie do zjawisk mierzonych punktowo, lecz tych które można mierzyć w ramach pól odniesienia. Przykładem jest gęstość zaludnienia - niemożliwa do zmierzenia w punkcie, ale możliwa do zmierzenia w odniesieniu do pola powierzchni. Taki charakter mają dane odnoszące się do rolnictwa (nawożenie, plony) oraz wskaźniki: lesistość, gęstość sieci drogowej, wysokości względne obliczone dla ustanowionych pól. Izolinie stosowane do pokazania zmienności takich zagadnień nazywamy izopletaml lub izarytmami teoretycznymi (ryc. 6.35B). Zwolennikami stosowania izoplet do przedstawiania zagadnień społeczno-gospodarczych byb E. Romer oraz jego uczeń F Uhorczak. Niektórzy autorzy podręczników uważają stosowanie izoplet za błędny sposób prezentacji; takie izolinie nazywają izoliniami fałszywymi.

Rozróżnienie między izarytmami rzeczywistymi a izarytmami teoretycznymi (izopletaml) jest bardzo ważne dla użytkownika mapy (ryc. 6.35). Izarytmy rzeczywiste odzwierciedlają zmienność powierzchni statystycznych (opadów atmosferycznych, ciśnienia atmosferycznego, temperatury), które zostały skonstruowane na podstawie danych punktowych. Ze względu na naturę prezentowanych zjawisk uważamy że określenie na podstawie mapy np. temperatury w różnych punktach przedstawianego obszaru jest poprawne, a uzyskane wartości wielce prawdopodobne. Postępujemy tu podobnie jak w przypadku rysunku poziomicowego, kiedy wysokość terenu w dowolnym punkcie mapy można określić, stosując interpolację. Do odczytywania wartości punktów na mapie izoliniowej stosuje się taką samą zasadę jak do określania położenia izolinii podczas konstrukcji mapy poziomicowej. Dzięki interpolacji można również wykonać profil

na podstawie mapy izoliniowej.

Ryc. 6.38. tarytmy teoretyczne (izoplety) natytowa-ne na podstawia danych dla województw, itadnia plony 4zbóż (według?. Uhorczaka)

W przypadku izarytm teoretycznych (izoplet) pytanie o wartości, np. plonów zbóż w dowolnym punkcie mapy jest pytaniem I błędnym. Nie można pytać o wartość plonów zbóż w punkcie, gdyż jest to cecha odnosząca się do powierzchni, a przede wszystkim pytanie sugeruje, że przez wykonanie mapy izoplet, a więc rysunku izo-linii odnoszących się np. do województw, nastąpiło uszczegółowienie mapy. Jest to istotna różnica między tymi dwoma rodzajami izohnb. F Uhorczak - zwolennik izoplet - zalecał, aby rysować je jako linie łamane i w ten sposób odróżniać od izarytm rzeczywistych (ryc. 6.38).

Wykonanie mapy izoliniowej rozpoczyna j się od oznaczenia na mapie punktów zwanych punktami odniesienia lub punktami I

cechowanymi. Kartograf nie ma wpływu na ich rozmieszczenie, gdy są to np. stacje meteorologiczne, lub ma wpływ niewielki, gdy dokonuje wyboru usytuowania punktu w obrębie pola odniesienia. W drugim przypadku, kiedy wykonujemy mapę izopletową, punkt odniesienia wartości umieszcza się zwykle w środku pola.

Następnym krokiem jest wyznaczenie osi interpolacyjnych, a więc połączenie punktów liniami prostymi, na których będą oznaczane miejsca o wartościach odpowiadających wybranym wartościom izolinii. Osie interpolacyjne należy rysować tak, aby na mapie powstała sieć trójkątów - aby osie nie przecinały się, a powstałe trójkąty nie były rozwar-tokątne, lecz możliwie zbliżone do równobocznych.

W przypadku wykonywania izoplet na podstawie pól ustanowionych, np. kwadratowych, sześdobocznych, należy wybrać taki ich uldad, aby można było poprawnie opracować sieć interpolacyjną. Najlepszym rozwiązaniem jest układ regularnych sześcioboków, jednak rzadko używany Prostszy w wykonaniu jest układ kwadratów przesuniętych w rzędach lub kolumnach o połowę długości boku. Powstała sieć interpolacyjna nie jest siecią idealną, gdyż nie są to trójkąty równoboczne, ale jest do niej zbliżona. Oznaczonym punktom przypisie się wartości prezentowanego zagadnienia, a więc temperaturę, wilgotność, gęstość zaludnienia, wysokości względne. Mogą to być zarówno wartości bezwzględne, jaki względne.

Interpolacja to wskazanie położenia wybranej wartości pośredniej między dwiema wartościami punktów odniesienia. Dzięki prostym obliczeniom można określić położenie punktów pośrednich o wcześniej przyjętych wartościach, czyli wartościach izolinii. Po wyznaczeniu położenia punktów odpowiadających wartościom rysowanych izolinii łączymy je odpowiednio liniami, które są właśnie izoliniami. Zbiór tych linii tworzy powierzchnię zwaną powierzchnią statystyczną. Już w czwartej klasie szkoły podstawowej prowadzi się naukę czytania takiej powierzchni na przykładzie ukształtowania terenu. W taki sam sposób czyta się inne mapy izoliniowe.

MttanML

IOW

h-

Ryc. 6.39. Przykłady poprawnie skonstruowanych fegondiA-mapyhpsonetyczne/,

B-mapy opadów atmost&ycznych

Aby ułatwić czytanie map izoliniowych, stosuje się dwa rodzaje objaśnień. Można podać w legendzie, że izolinie poprowadzono np. co 2*C lub co 10 osóh/km². Takie proste objaśnienie stosuje się wówczas, gdy na calęj mapie izolinie różnią się o jednakową wartość. Tak jest zwykle na mapach topograficznych (np. .poziomice poprowadzono co 20 m"). Jeżeli różnice wartości izolinii są zmienne (np. na mapach hipso-metrycznych, opadów atmosferycznych lub mapach gęstości zaludnienia), to należy wykonać odpowiednią skalę ilustrującą ową zmienność (ryc. 6.39).

223