224 225

224 ROZDZIAI X

a zwłaszcza gospodarcze to jeden wielki przekręt. Dziennikarze zaś łatwo ulegają poku sie wychodzenia naprzeciw tym oczekiwaniom przez ujawnianie kolejnych afer, upatrując w tym szansy zawodowej nobilitacji, czasem także uwiarygodnienia. (...) Najlepszym rozwiązaniem jest rzetelność, skrupulatne badanie źródeł, sprawdzanie informacji, po wściągliwość. Profesjonalizacji czarnego PR trzeba przeciwstawić profesjonalizm dzień nikarskiego warsztatu^{1 2 3 4}.

Dla przybliżania się do prawdy, rozumianej jako aletheia, nieskrytość, ko nieczna jest empatia. Dziennikarz musi lubić ludzi, ale i ludzie muszą lubić jego. Potrzebna jest wzajemna życzliwość, często także delikatność.

Wymaga to jednak rezygnacji z przekonania, że się posiada absolutną prawdę o warto ściach. Wymaga to także pewnego „otwarcia” na interlokutora*².

Te cnoty są szczególnie ważne dla reportażysty. Dodatkowo musi on posia dać cnotę cierpliwości. Widać to np. w reportażach Mariusza Szczygła zebranych w tomie „Gottland"¹³. Aby powstały, musiał spotkać się z wielką życzliwością. Aby ją uzyskać, sam musiał być życzliwy.

Trzeba pamiętać, że reportaż jest zawsze pracą zbiorową, ma wielu autorów, nie można napisać go samemu. Na reportaż składają się cudze głosy i doświadczenia. My tylko opisu jemy sytuacje, które stworzył ktoś inny. W tym sensie jest to kolektywny rodzaj pisarstwa I trzeba powiedzieć, że masa rzeczy się w tym zawodzie nie udaje, wiele rzeczy jest pusz czonych. To profesja, w której traci się masę czasu. Siedzi się na lotnisku, oczekując przez tydzień na samolot i myśląc: przyleci - nie przyleci? Jedzie się do zapadłej dziury i czeka na kogoś: przyjdzie nie przyjdzie**?

Bardzo ważną cnotą dziennikarza jest swoista asertywność, wyczucie, że nie których tematów nie wolno mu podejmować, bo nie zachowa bezstronności. Powinien więc unikać publikacji dotyczących ludzi, z którymi jest silnie emocjonal nie związany.

Związek miłości i przyjaźni musi mieć stronniczy charakter, należy jednak zauwa żyć, że dla większości ludzi leży on u podstaw udanego życia. Bardzo niewiele istot ludzkich umiałoby żyć w szczęściu i poczuciu spełnienia bez przywiązywania się do innych ludzi. Gdybyśmy próbowali zdławić te stronnicze uczucia, zniszczylibyśmy rzecz wici kiej wartości⁴\

Cnotą dziennikarstwa deontologicznego jest powściągliwość w sądach i opanowanie. Opanowanie polega na trzymaniu w ryzach naturalnych nu miętności.

Powodowani emocjami lub namiętnościami musimy być nieco egoistyczni, nieco ambitni, nieco zawistni i tak dalej. I nie ma w tym nic zasadniczo złego, dopóki potrafimy czasem zdać sobie z tego sprawę i potrafimy nasze namiętności trzymać w ryzach^{5 6 76}.

Dziennikarską cnotą jest „poczucie granicy przyzwoitości”. Obdarzony taką cnotą dziennikarz potrafi wycofać swoje nazwisko z przygotowanej przez siebie publikacji, jeśli ingerencje redaktora wypaczają jej przesłanie⁴⁷. Żaden kodeks etyczny nie nakazuje dziennikarzowi być przyzwoitym. Przyzwoitość nie jest normą, lecz cnotą. Kto jej nie posiada, nie czuje, że postępuje nieetycznie. W odniesieniu do dziennikarzy wyjątkowo trafnie brzmi sentencja Władysława Bartoszewskiego: „warto być przyzwoitym”, bowiem najważniejsze dla dziennikarza jest jego nazwisko.

Nasi czytelnicy, słuchacze i widzowie są uczciwymi ludźmi, którzy doceniają wartość naszej pracy i bardzo szybko zaczynają ją kojarzyć z naszym imieniem, wiedzą, że ⁶od tego imienia" otrzymają dobry produkt. To jest moment, w którym człowiek przeistacza się w dziennikarza z ustabilizowaną pozycją. Tym, który o tym decyduje, nie będzie nasz redaktor naczelny, ale nasi czytelnicy^ł8.

Dziennikarz mediów deontologicznych powinien dążyć do stabilnej emocjo-nalności. W tak stresującej profesji jest to trudne zadanie. Już kilkadziesiąt lat temu M. Weber pisał o dziennikarstwie, że

jest to droga nie dla każdego. A już najmniej dla słabych charakterów, zwłaszcza dla ludzi, którzy mogą utrzymać swą wewnętrzną równowagę tylko wtedy, gdy ich położenie stanowe zapewnia im bezpieczeństwo. (...) Życie dziennikarza jest pod każdym względem czystym hazardem i to w warunkach, które w nieporównywalny z niczym innym sposób wystawiają na próbę jego wewnętrzne bezpieczeństwo. Gorzkie często doświadczenia w życiu zawodowym nie są może nawet najgorsze. Właśnie dziennikarzom odnoszącym sukcesy stawiane są szczególnie wysokie wymagania wewnętrzne. Nie jest to bez znaczenia, że gdy bywa się na salonach możnych tego świata, jest się traktowanym pozornie na równi z innymi, przyjmuje się ogólne pochlebstwa wywołane strachem, a jednocześnie wie się, że ledwo zamknęło się drzwi za sobą, pan domu będzie się musiał być może szczególnie usprawiedliwiać się przed swoimi gośćmi, że obcuje z „prasowymi nicponiami⁰. A tym bardziej nie jest drobnostką, gdy trzeba szybko, a zarazem przekonująco wypowiadać się o wszystkim bez wyjątku, czego akurat żąda „rynek”, o wszystkich dających się pomyśleć problemach życiowych, nie tylko unikając absolutnej płytkości, ale przede wszystkim nie popadając w niegodny stan samoobnażania się i nie ulegając jego nieubłaganym następstwom⁴⁹.

Jedną z najistotniejszych cnót dziennikarskich jest poczucie realizmu. Jego brak jest zaprzeczeniem dziennikarstwa i prowadzi do przemiany dziennikarza

1

   Cyt za: „Gazeta Wyborcza". 29 IX 2004, s. 17.

2

   E. Klimowicz. Spór o prawdę w etyce..., s. 62.

3

⁴‘ M. Szczygieł, Gottland, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2006.

4

R. Kapućcińki, Autoportret reportera.....s. 52-53.

⁴' P. Singer, leden świat. Etyka globalizacji..., s. 175.

5

⁴⁶ M. Król, Człowiek bez wad, „Tygodnik Powszechny", 20 (3019), 20 V 2007, s. 16.

6

⁷ Zob. np. A. Kublik, Wiadomości dobre dla PiS, „Gazeta Wyborcza", 136 (5444), 13 VI 2007, s. 6.

7

W. Bereś, K. Burnetko, Kapuściński: nie ogarniam świata..., s. 146.

⁴⁹ M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, tłum. A. Kopacki, P. Dybel, Warszawa-Kraków 1998, s. 78 79.