266,267

266,267



różniano poszczególne odmiany gatunkowe, gdyż zdawano sobie sprawę z różnicowania się konwencji w obrębie jednego gatunku. Tak więc np. mówiono o powieści obyczajowej i powieści fantastycznej, o elegii filozoficznej i elegii miłosnej, o komedii psychologicznej i komedii sensacyjnej itp. Powieść obyczajowa i powieść fantastyczna mają wiele cech wspólnych: występowanie narratora, dominująca rola fabuły itp. Jednakże obok tych podobieństw stwierdzić można podstawowe różnice: w powieści obyczajowej obowiązuje rozwój wypadków według reguł prawdopodobieństwa życiowego, w powieści fantastycznej reguły te są swobodnie negowane; w powieści obyczajowej odejście od nich odczute by było jako zakłócenie przyjętych zasad (czy lepiej: przyjętych reguł gry), w powieści fantastycznej zaś jest odczuwane jako wr pełni umotywowane.

Zróżnicowanie na odmiany obserwujemy w dwu przekrojach: dia-chronicznym i synchronicznym. Przekrój pierwszy ukazuje kształtowanie się odmian jako wyraz dynamiki historycznej gatunku, jego przemian w toku dziejów, przemian dokonywających się w zależności od przekształceń społecznych, zmian świadomości estetycznej i funkcji przypisywanych literaturze. Powstawanie jednych odmian i zanik drugich stanowi wyraz zmian sytuacji, w których znajduje się gatunek. Przekrój drugi ukazuje kształtowanie się odmian jako skutek procesu różnicowania się konwencji w obrębie jednego gatunku, procesu, który przebiega na jednym wycinku czasowym (np. w okresie romantyzmu, Młodej Polski itp.). Kryterium podziału na odmiany może być takie, jakie nigdy nie występuje przy podziale na gatunki, a tym bardziej rodzaje. Tak więc np. odgrywa tu pewmą rolę temat (np. powieść historyczna, fantastyczna, obyczajowa itp.), jest on jednak ważny o tyle tylko, o ile przyczynia się do modyfikacji danej konwencji gatunkowej i o ile pozwala ujawnić się zróżnicowaniom w jej obrębie. Tak jak w przypadku gatunku, także i w przypadku odmiany nic mówimy o poszczególnym utworze jako o odmianie. Mówić o nim możemy jako o reprezentancie odmiany wtedy tylko, gdy włączamy go w zespól utworów mających wspólne właściwości strukturalne, a przez to sytuujemy go wobec określonego typu.

Kształtowanie się odmian (a także ich zanik) w obrębie gatunków literackich jest jednym z objawów ich historycznego charakteru, ich życia w zależności od całokształtu procesu historycznoliterackiego. Historyczność gatunków literackich wyraża się w ich wewnętrznych przekształceniach, w tym, że różne ich elementy konstytutywne przyjmują w różnych sytuacjach odmienne kształty i nabierają innego znaczenia. Wyrazem historyczności jest więc wewnętrzny rozwój każdego gatunku. Na przykład powieść operowała innymi środkami wyrazu w epoce Mikołaja Doświadczjńskiego przypadków Krasickiego, Lalki Prusa i Ferdydurke Gombrowicza. Różnice pomiędzy powieścią Krasickiego a powieścią Prusa świadczą o tym, jak wzbogaciły się środki wyrazu, pozwalając wprowadzić nowe elementy do powieści (utwór jako konsekwentny ciąg fabularny, a nie zespół mniej lub bardziej luźnych faktów, inne sposoby motywacji postępowania bohaterów itp.). Różnice pomiędzy tymi dwiema powieściami a książką Gombrowicza świadczą o tym, że gatunek, przyjmując nowy kształt (w tym wypadku parodystyczny), przyjmować może nowe funkcje, niedostępne mu na poprzednim etapie rozwoju. Nie znaczy to jednak, że utwór realizujący zasady gatunku z epoki późniejszej, w której jest on bardziej skomplikowany, musi być lepszy od tego, który realizuje jego zasady z okresu wcześniejszego. Omawiana tu ewolucja dotyczy samej konwencji, a nie jej konkretnych realizacji (utworów).

Historyczność gatunku literackiego objawia się również w tym, że rozwój każdego z nich nie jest nigdy równomierny, nie przebiega wzdłuż jednej raz na zawsze wytyczonej linii. Linia ta podlega zwykle różnym ewolucjom, w pewmych okresach nawet się przerywa. Gatunek, który w danym okresie zajmował pozycję pierwszoplanową, w następnym znaleźć się może w dalszym szeregu lub w ogóle zaniknąć. Tak więc uprzywilejowane gatunki romantyzmu (np. dramat romantyczny, opowieść fantastyczna, powieść poetycka) w okresie pozytywizmu albo w ogóle zanikły, albo znalazły schronienie w marginesowej twórczości epigonów, by potem — w mniej lub bardziej zmienionej postaci — odrodzić się w czasach Młodej Polski. Każdy prąd literacki posiada gatunek (lub zespół gatunków), w którym najlepiej wyrażają się jego dążenia. Tak np. klasycyzm francuski w. XVII zasadniczym swym gatunkiem uczynił tragedię, wczesny polski romantyzm (z lat dwudziestych w. XIX) do godności tej podniósł balladę i powieść poetycką. Gatunki te zdobywają w danym okresie szczególny autorytet i aktywnie oddziaływają na przekształcenia innych gatunków.

Ewolucje gatunków literackich są określane także przez zmieniające się sytuacje socjalne. W pewnych momentach one właśnie w sposób

267


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
historia dyplomacji (136) jest w obudwóch, oprócz pierwszeństwa miejsca”". Zresztą zdawano .sob
IMG199 (2) stwie przytoczonych funkcji w ich różnych odmianach gatunkowych, przy czym w każdym opowi
skanuj0005 (393) genologia filmowa RODZAJE, GATUNKI, ODMIANY Rodzaj fabuła fTfy T [Ro d z a j fabu
skanuj0020 190 Michaił M. Bachtin językowych, oparcia się na uprzednich studiach nad odmianami gatu
266 267 BE1.KA TRÓJPRZĘSŁOWA    Szerokość podparcia b = 120
266 267 266 Korzystną cechą większości assemblerów Jest zdolność wyk£J>anln podstawowych błędów
IMG199 (2) stwie przytoczonych funkcji w ich różnych odmianach gatunkowych, przy czym w każdym opowi
S5006427 XCTV GATUNEK I JEGO PRZEMIANY XD£-w*aBęj tragedii Jest właściwością polskiej odmiany gatunk
CCF20091002046 tif zmierzały dotychczasowe próby odróżnienia poszczególnych odmian znaku, a właściw
266 267 266 Korzystną cechą większości assemblerów Jest zdolność wykfętamln podstawowych błędów
Zdjecie076 ^ Same gem nie kocima samego zachowania ale jP mody fikacie DSA różniące poszczególne ukl
DSC03073 (4) Liczba Jąder na alamant budowy Cechy różniące poszczególne rodzaje tkanek
DSC03074 (4) Cechy różniące poszczególne rodzaje tkanek mięśniowych aj tkanki Element Uczba
DSC04673 218 Rodząje i gatunki literackie nym da się wyodrębnić odmiany gatunkowe, powstające w wyni
72087 Zdj─Щcie0128 Środki łagodzenia wahań sezonowych dobór odmian i gatunków -

więcej podobnych podstron