296

Aby zatem zrozumieć przebieg krzywych otrzymanych z badań dylatometrycznych surowców ilastych i mas z ich udziałem, trzeba mieć bardzo dobre rozeznanie w zakresie zachowania się pojedynczych minerałów wchodzących w skład surowców (mas) ilastych.

W ceramicznych surowcach ilastych najważniejszymi minerałami są: z minerałów ilastych - kaolinit, illit i montmorillonit, a z minerałów nieilastych - kwarc. Zmiany dylatometryczne (przegięcia krzywych dylatometrycznych), w zakresie do ok. łłOO°C, dostarczają wiele informacji o przebiegu reakcji, jak również umożliwiają identyfikację minerałów biorących udział w budowie surowców ilastych.

Rys. 3.96. Krzywe dylatometryczne minerałów ilastych:

1) kaolinitu, 2) illitu, 3) montmorillonitu

Podczas ogrzewania minerałów ilastych, na krzywych dylatometrycznych (rys. 3.96) można zaobserwować następujące zjawiska:

-    w niskich temperaturach, do 250°C - dehydratację - w postaci skurczu;

-    powyżej 500°C do ok. 900°C - dehydroksylację - w postaci silnego skurczu;

-    w temperaturze ok. 1000°C - przejście metakaolinitu w fazę spinelową - w postaci skurczu;

-    w ok. 1100°C - tworzenie się mulitu - w postaci zahamowania wcześniej przebiegającego skurczu;

-    termiczne pęcznienie - w postaci przegięcia się krzywej dylatometrycznej w kierunku rozszerzania (rys. 3.100b próbka 1 - odcinek w zakresie temperatury 925^-1000°C i rys. 3.98 krzywa bentonitu - odcinek wykresu od ok. 800°C do ok. 900°C).

W próbkach kwarcu prawie zawsze towarzyszącego minerałom ilastym, w surowcach ilastych obserwuje się przemiany polimorficzne w postaci silnego przegięcia krzywej w temperaturze około 575°C (rys. 3.97).

Szczegółowy przebieg krzywych dylatometrycznych podstawowych minerałów ilastych wchodzących w skład surowców i mas wykorzystywanych w produkcji wyrobów ceramiki budowlanej przedstawiono na rysunku 3.96, a kwarcu - na rysunku 3.97.

296