2(1)

Zaznaczyć należy, iż stawianie diagnoz jest czynnością złożoną, gdyż na podstawie zewnętrznych objawów trzeba wnioskować o stanie wewnętrznym badanej rzeczy - instytucji, organizmu żywego, o stanie funkcji psychicznych czy zdolności przystosowania społecznego. Dlatego w sensie ogólnym można nazwać diagnozą rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów oraz w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości w danej dziedzinie (Ziemski 1973).

Charakteryzując rozumienie i ujęcie diagnozy, podkreślić należy wagę dwóch elementów: doświadczenia i rozumowania, jako dwóch filarów, na których opiera się diagnozowanie (Podgórecki 1962; Ziemski 1973). Już w starożytnych pismach można odczytać łączące empi-rię i rozum ujęcie natury diagnozy, „cokolwiek bowiem kryje się przed wzrokiem oczu, to wszystko poddaje się wzrokowi rozumu” (za: Ziemski 1973). Doświadczenie gromadzi dane empiryczne, które stanowią podstawę opisu i na drodze rozumowania prowadzą do postawienia diagnozy. Rozumowanie z kolei polega tu na przeprowadzaniu szeregu operacji myślowych: różnicowania, sprawdzania hipotez, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego, weryfikacji formułowanych sądów itp.

Podsumowując wyrażone uwagi można wskazać, iż diagnoza oznacza zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji, oceny, a następnie określenie badanego złożonego stanu rzeczy, co odróżnia diagnozę od prostego zbierania informacji i ich porządkowania (Mazurkiewicz 1995).

Zainteresowanie problematyką diagnozy w naukach innych niż medyczne, w tym w naukach społecznych, wpłynęło na rozwój koncepcji diagnozy w specyficznym kierunku. W poglądach Adama Pod-góreckiego (1962), diagnoza w naukach praktycznych, w których jako problem naczelny pojawia się zagadnienie przekształcania rzeczywistości. jest pierwszym ogniwem postępowania celowościowego. Diagnoza składa się w tym ujęciu z następujących wzajemnie warunkujących się etapów:

1. Opisu - zestawienia danych empirycznych, co do których zachodzi ewentualność postępowania celowościowego.

2.    Oceny - zastosowania ocen, które są związane z zebranymi danymi empirycznymi, co pozwala na porównanie istniejących stanów rzeczy z postulowanymi lub niechcianymi, czyli wyrażenia aprobaty czy dezaprobaty badanych stanów, określania rozbieżności między istniejącymi stanami a jakimiś układami odniesienia np. celami.

3.    Konkluzji - stwierdzającej potrzebę podjęcia postępowania celowościowego lub jej brak.

4.    Tłumaczenia - wyjaśnienia genetycznego, przyczynowego istniejącego stanu.

5.    Postulowania - zobrazowania tych stanów, które mają być realizowane, zreformowane lub usunięte.

6.    Stawiania hipotez - tj. swoistych twierdzeń dotyczących związku między projektem a czynnikiem przyczynowym.

W ten sposób diagnozę można określić jako postawienie hipotezy dającej podstawę do zmiany stanów faktycznych, ustalonych na podstawie wyczerpującego opisu i oceny badanych sytuacji empirycznych (Podgórecki 1962).

Podejście to podkreśla znaczenie ustalenia przyczyn i genezy badanych stanów, zwraca też uwagę na rolę problematyki ocen i oceniania w diagnozowaniu oraz eksponuje wielolazowość procesu diagnozy.

Złożoną strukturę diagnozy zaprezentował Stefan Ziemski (1973), omawiając szczegółowo charakterystykę pełnej metody diagnozy.

Diagnoza rozwinięta powinna wyjaśniać szereg problemów dotyczących badanego stanu rzeczy. Są to zagadnienia gatunku albo typu przyczyn, jakie pierwotnie zadziałały, i ciągu zdarzeń, który doprowadził do stanu obecnego, zagadnienia znaczenia stanu obecnego dla całości układu, procesu lub przedmiotu, ustalenia fazy rozwoju i lego, jak rozwinie się len stan w przyszłości. Diagnoza rozwinięta składa się więc z pięciu diagnoz (aspektów) cząstkowych (schemat 1):

- diagnoza identyfikacyjna - identyfikuje badany stan rzeczy przez przyporządkowanie do jakiegoś gatunku albo typu zjawiska, okre-śla/nazywa dany stan rzeczy, problem, zaburzenie;

diagnoza genetyczna (kauzalna) - wyjaśnia obszar uwarunkowań badanego stanu rzeczy, dąży do ustalenia czynników przyczynowych ' mechanizmów rozwoju problemu, zaburzenia, danego stanu rzeczy;

19