310 311

Niektórzy podkreślają, iż dzięki metodzie biograficznej poznajemy szczególnie indywidualną (osadzoną w codzienności) historię życia osób badanych łącznic z różnymi czynnikami warunkującymi jej przebieg. Słowem, pozwala poznać ich bliżej w wyniku kontrolowanej rekonstrukcji życia na przestrzeni nierzadko dłuższego czasu (por. S. Lamnek, 1993, s. 360 i n.). Inni w zastosowaniu metody biograficznej widzą cenne źródło wiadomości o epoce, w której żyli lub nadal żyją autorzy materiałów biograficznych, a także o sytuacji społeczno-politycznej czy życiowej i systemie wartości osób badanych oraz w ogóle o tym, co przywykło się nazywać świadomością ludzi (por. T. Pilch, 1995, s. 69). Jeszcze inni kładą nacisk na to, iż metoda biograficzna umożliwia badanie „znaczeń, jakie jednostki nadają rzeczom i sytuacjom, interpretując rzeczywistość społeczną” (K. Kaźmierska, 1990, s. 111). Zastosowana w badaniach pedagogicznych metoda biograficzna może służyć także wielostronnej interpretacji rzeczywistości pedagogicznej, w tym zwłaszcza świata znaczeń i wartości uznawanych przez osoby badane oraz „mechanizmów oddziaływań wychowawczych” (A. Nowak, 1998, s. 107).

Słabe strony metody biograficznej

Metoda biograficzna —jak wiemy — nie jest pozbawiona również pewnych słabych stron. Zarzuca się jej m.in. to, że materiały biograficzne, które stanowią podstawę dokonywanych przez nią opisów i analiz:

—    majązbyt osobisty charakter, których prawdziwość lub autentyczność jest na ogół trudna, a niekiedy niemożliwa do sprawdzenia;

—    ulegają nierzadko minimalnemu zafałszowaniu lub przemilczają ważne z punktu widzenia zainteresowań badacza sprawy, np. wskutek zawodnej pamięci autorów tych materiałów albo składania przez nich swych relacji w sposób nader lakoniczny i niepełny;

—    mogą powstać z zamiarem wprowadzenia innych w błąd i w sposób nieodpowiedzialny, pozostający w zgodzie raczej z wytworami własnej fantazji niż realnie istniejącymi faktami i wydarzeniami, których było się naocznym świadkiem (por. A. Nowak 1998, s. 106; T. Pilch, 1971, s. 97).

Metodzie biograficznej zarzuca się też zbytnio eseistyczny i nader literacki czy wręcz pseudoliteracki charakter opracowań, powstałych za jej pomocą, tj. w sposób przesadnie subiektywny, dowolny i tym samym odbiegający od ścisłości naukowej sensu stricto. Poza tym badania metodą biograficzną— wskutek uwzględnienia zaledwie kilku osób badanych lub jednej tylko instytucji — nie zawsze upoważniają do wyprowadzania szerszych wniosków. Wyniki jej można wykorzystać wtedy co najwyżej jako osobliwą ilustrację niektórych aspektów przyjętych w badaniach problemów i hipotez (por. S. Lamnek, 1993, s. 352 i n.).

Wymienione wady metody biograficznej nie przekreślają oczywiście jej użyteczności w badaniach pedagogicznych. Niemniej warto stosować ją na ogół łącznie z badaniami ilościowymi, o ile — rzecz jasna —jest to możliwe. Z drugiej strony, posługując się metodami badań ilościowych, wyraźnym ich zubożeniem byłoby niedocenianie podejścia jakościowego, w czym metoda biograficzna może — przynajmniej niekiedy — okazać się wielce przydatna i obiecująca (por. A. Rubin, E. Babbie, 1997, s. 403 i n.).