IMG53

•V

Warto również podkreślić, iż wielu pedagogów i psychologów radzieckich najbardziej podstawowy przejaw nieprzystosowania społecznego upatruje w nieprawidłowym (konfliktowym) stosunku dzieci i młodzieży do innych ludzi z najbliższego środowiska społecznego, a zwłaszcza środowiska rodzinnego i rówieśniczego (Koczetow A., 1977 a. 8).

Na gruncie polskim natomiast wymienia się w wyniku przemyśleń, doświadczeń i badań naukowych m.in. takie objawy w zachowaniu uczniów, jak zachowanie agresywne, negatywizm, kłamliwość, nadpobudliwość psychoruchową, zahamowanie, infantylizm uczuciowy, lękliwość, bojażliwość, nieposłuszeństwo, złośliwość w stosunku do otoczenia, brak poszanowania autorytetu dorosłych (Przełącznikową 11 i Makiełło-Jarża G., 1977 s. 312—321; Spłonek H., 1956, s. 232 i n.). Różni autorzy mają jednak w tej sprawie własne zdanie. Tak np. N. Han-Ugiewicz. (1961, & 6 i 99—108) przez trudności wychowawcze rozumiała pewne defekty charakterologiczne, a zwłaszcza defekty w sferze kontaktów interpersonalnych, aktywności psychomotorycznej i tzw. dysharmonii psychicznej, polegającej na ujawnianiu przez jednostkę kontrastowych cech charakteru, jak zmienność nastrojów, przeżycia ambiwalentne, dysproporcje uzdolnień. H. Wasyluk (1960, a 202—204) na podstawie badań uczniów trudnych w wieku 7—15 lat wyróżniła następujące cztery zaburzone sposoby zachowania się: 1) niechęć do nauki szkolnej, 2) niezdyscyplinowanie, 3) zaburzenia emocjonalne i 4) agresywność, przy czym do zaburzeń emocjonalnych zalicza nadmiernie wzmożoną pobudliwość (nieproporcjonalną do aiły działającego bodźca), zwiększoną wrażliwość, brak opanowania, zmienność nastroP-jów i stany lękowe. N. Reuttowa (1985, s. 196—214) zaś uważa, li najbardziej typowe trudności wychowawcze w szkole sprawi* uczeń, który kłamie łub kradnie i uczeń awanturujący afeę łub wngwujący.

Zasygnałtaowane dotychczas przejawy trudności wychowawczych pozbawione są na ogól jednoanocmych kryteriów podziała* Wymienia et je v sposób nader dowolny, tj- bez poddania ickAt określone) ich klmjllhai Jł