20090126 171041

i zakresu. Warto w tym miejscu podkreślić, iż rozpatrujący konkretną sprawę karną organ procesowy zobowiązany jest z mocy naj ogólniejszych zasad prawnych odpowiedzieć na pytanie, kim jest człowiek, który naruszył porządek prawny i dlaczego zachował się w określony sposób. Są to istotne .pytania o. motywację konkretnego czynu zabronionego.

opiniowanie w sprawach nieletnich

\;

V

Stosunkowo duże tradycje ma wykorzystywanie wiedzy psychologicznej w postępowaniu z nieletnimi. Celem przeprawa dzanych badań jest ustalenie stopnia, demoralizacji 1 nieprzystosowania nieletniego, szczegółowa analiza linii życiowej z uwzględnieniem tych czynników biologicznych i środowiskowych, które doprowadziły do asocjalności i przestępczości (zob. pkt 2.3.). Poważniejsze trudności diagnostyczne sprawiać może sytuacja, w której nieletni po ukończeniu 15 roku życia odpowiada na zasadach ogólnych kodeksu karnego (art. 10 § 2). Rozstrzygnięcie kwestii związanych z przesłankami odpowiedzialności tego typu wymaga niewątpliwie szerszych kompetencji w zakresie psychologii rozwojowej, wychowawczej czy też klinicznej psychologii dzieci i młodzieży. Kryteria, które wymagane są w omawianej sytuacji, to okoliczności sprawy praż odpowiedni stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste. Na zasadach ogólnych mogą odpowiadać wyłącznie sprawcy wymienionych w art. 10 k.k. zbrodni. Ogólnie biorąc, opinie wydawane w sprawach nieletnich są z zasady ekspertyzami kompleksowymi, w których uczestniczą psychologowie, pedagogowie, a w miarę potrzeby lekarze psychiatrzy.

psychologiczna ocena zeznań

Jest sprawą oczywistą, iż wiarygodność zeznań świadka zależy w sposób istotny od jego zdrowia i sprawności psychicznej. Wychodząc z powyższego założenia, art. 192 § 2 k.pJk. stanowi, że jeżeli istnieją wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa. Zagadnienia powyższe dotyczą szerokiego działu psy chologii sądowej obejmującego psychologiczną ocenę zeznań i wyjaśnień i zostały szerzej omówione w pkt 3.4.

W literaturze wymienia się również „psychologiczne aspekty śladów" traktowane jako specyficzny typ ekspertyzy psychologicznej (33|. Opinie tego typu zmierzają najczęściej do odtworzenia sylwetki osoby poszukiwanego sprawcy czynu zabronionego (profilowanie) i wchodzą w zakres dynamicznie rozwijającej się psychologii śledczej. Zagadnienia dotyczące profilowania omówione zo-

394

jozef Krzysztof Gierowski

* t

stały szerzej w pkt 3.2. W obrębie psychologii śledczej mieszczą się psychologia również sytuacje, w których celem ekspertyzy psychologicznej jest ¹ śleoc/ odtworzenie sylwetki psychologicznej osoby nieżyjącej i ustalenie ewentualnych motywów jej samobójstwa (zob. pkt 3.1.).

Specyficzny rodzaj ekspertyzy sądowo-psychologicznej stanowią sytuacje, w której psycholog analizując inkryminowane zachowanie koncentruje się na sprawności psychofizycznej sprawcy (np. poziomie reaktywności czy koordynacji wzrokowo-ruchowej) oraz Zakłócającym wpływie czynników popędowo-emocjónalnych związanych /. sytuacją, która zazwyczaj bezpośrednio poprzedzała zajście. Ekspertyzy tego typu wymagają znajomości zasad i metod psychologii pracy i psychologii klinicznej, a dotyczą najczęściej sprawców wypadków i katastrof w ruchu drogowym.

Przedstawione powyżej sytuacje, w których zachodzi konieczność i celowość korzystania z wiedzy psychologicznej, nie wyczerpały oczywiście wszystkich możliwości i okoliczności, w któ rych organ procesowy powołuje biegłego psychologa. Są one najbardziej typowe i dotyczą najczęściej kwestii, w których sam ustawodawca przewidział celowość odwołania się do wiedzy biegłego.

2.2. Sprawy cywilne

Korzystanie z pomocy biegłych psychologów w procesie cywilnym ma znacznie uboższe tradycje niż w procesie karnym. Obowiązujące przepisy prawa cywilnego zalecają w niektórych sprawach zasięganie opinii psychiatrycznych, jednak, poza prawem rodzinn yrn i nieletnich [ 11J, nie określają wprost sytuacji, w których bardziej uzasadniona, a przynajmniej równoważna, może być ekspertyza psychologiczna. Tymczasem istnieją co najmniej dwa obsza ry zagadnień rozstrzyganych przez sądy cywilne, co do których trudno kwestionować kompetencje psychologa, a jego pomoc może być nawet szczególnie przydatna. Pierwszy z ruch obejmuje te przy padki, które wymagają oceny stanu psychicznego określonych osób, niezbędnej do ustalenia ich zdolności do samodzielnego stanowienia o sobie, korzystania z praw i ponoszenia odpowiedzialności cywilnej. Kompetencje psychiatrów w tym zakresie są niekwestionowane, jeśli chodzi o ustalenie jednostki chorobowej czy wyjaśnienie wprvwu stosowanych leków na sprawność określonych funkcji psychicznych i wynikających z nich konsekwencji dla praw cv-

STC5.-1 /.lAŚWICn-O/JI/ttólljfel