8 9 (24)

Warto w tym miejscu podać przyjęte przeze mnie podstawowe założenia, dotyczące dziedziny poznania pedagogicznego oraz istoty metodologu badań pedagogicznych. Nawiązuję przy tym do wcześniej wymienionych publikacji własnych. Przyjmuję, że pedagogika jest nauką o wychowywaniu, kształceniu i samokształtowaniu człowieka w ciągu całego życia⁴, zatem w skład poznania pedagogicznego wchodzą:

1.    Wychowywanie, pojmowane zarówno jako oddziaływanie, jak i wspomaganie rozwoju w sferach:

•    moralnej (społeczno-moralnej),

•    estetycznej,

•    zdrowotnej;

2.    Kształcenie, obejmujące:

•    nauczanie, czyli kierowanie procesem uczenia się związanym z opanowywaniem wiadomości i umiejętności,

•    wychowanie intelektualne, przede wszystkim rozwijanie zdolności poznawczych, głównie myślenia, oraz kształtowanie postaw poznawczych;

3.    Samokształtowanie, obejmujące nie tylko tradycyjnie pojmowane samokształcenie, ale i samowychowywanie, autokreację, świadome układanie toku życia według przyjętego systemu wartości.

Przyjmuję dalej, że metodologia badań pedagogicznych jest częścią metodologii pedagogiki, będącej z kolei częścią metodologii nauk. Stanowiąc wyodrębniającą się naukę szczegółową w zakresie pedagogiki ogólnej, pozostaje w stosunku nadrzędności do metod badań pedagogicznych. Relacje między wymienionymi dyscyplinami przedstawić można następująco:

⁴ Takie stanowisko, ugruntowane tradycją, jest zbieżne ze stanowiskiem prezentowanym we współczesnej pedagogice niemieckiej. Na przykład w podręcznikowym kompendium egzaminacyjnym z pedagogiki dla kandydatów na nauczycieli R. Arnolda i H. Patzolda pt. Schulpddagogik kompakt. Prilfungswissen auf den Punkt gebracht (Berlin: Cornelsen Scriptor 2002) czytamy, że „Pedagogika jest nauką o kształceniu i wychowaniu człowieka. Obejmuje nie tylko instytucjonalnie organizowane procesy uczenia [...], lecz także samokształcenie w toku uczenia się przez całe życie [...]” (s. 14). „Pedagogika zajmuje się nie tylko dzieciństwem i młodością, lecz także dorosłością i starością człowieka” (tamże).

Metodologia pedagogiki, wzorem metodologii nauk, obejmuje trzy dziedziny:

1,    Iladania naukowe w pedagogice.

2,    Budowanie systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej, co związane jest między innymi z formowaniem języka (terminologii) pedagogiki, systematyzowaniem prawidłowości pedagogicznych.

3,    Komunikowanie o efektach badań pedagogicznych przez wypowiedzi pisane, mówione lub obrazowe, przede wszystkim w formie tekstów naukowych.

Metodologia badań pedagogicznych związana jest głównie z pierw-M/ą z wymienionych wyżej dziedzin, jest więc dyscypliną zajmującą się badaniami naukowymi w pedagogice. Ponieważ badania naukowe śluzą rozwiązywaniu problemów, można przyjąć, że metodologia badań pedagogicznych jest nauką traktryącą o sposobach działań służących rozwiązywaniu problemów naukowych w pedagogice.

Teksty tu zamieszczone dotyczą kolejno następujących, podstawowych - według mego zdania - zagadnień metodologicznych:

•    problemów badawczych - problem jest kluczowym, wyjściowym składnikiem postępowania badawczego, od sposobu jego sformułowania zależy to postępowanie;

•    empirycznych badań ilościowych i jakościowych - pedagogika jest zarówno nauką humanistyczną, jak i społeczną, co pociąga za sobą potrzebę stosowania obu rodzajów badań;

•    badań historycznych i porównawczych - te rodzaje badań nabierają szczególnego znaczenia w sytuacji zmienności faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych oraz w dobie globalizacji;

•    pedagogicznych badań teoretyczno-praktycznych - szanse rozwoju pedagogiki tkwią przede wszystkim w umiejętnym wiązaniu sfery teorii i praktyki;

•    badań z pogranicza - ten rodzaj badań wyznacza nowoczesną perspektywę poznawczą zarówno dla pedagogiki, jak i innych nauk;

•    relacji między badaniami pedagogicznymi a praktyką szkolną - wartość społeczna pedagogiki związana jest z jej skłanianiem się w stronę praktyki wychowywania, kształcenia i samokształtowania się człowieka, ze służbą praktyce („służba” nie oznacza jednak „wysługiwania się”, „dyspozycyjności”).

9