322 323

Mapy tematyczne

9JJ. Mapy sozologiczne

Mapy sozologiczne przedstawiąją wpływ działalności człowieka na środowisko przyrodnicze. Kartografia sozologiczna ma najkrótszą historię wśród omówionych dziedzin kartografii tematycznej. Pierwszą polską mapą sozologiczną, jaką opublikowano, jest najprawdopodobniej syntetyczna Mapa bonitacyjna - strefy koncentracji szkodliwych zjawisk w województwie krakowskim w skali 1:1 000 000, zamieszczona w 1970 r. w popularnonaukowym" miesięczniku „Problemy".

Prace nad seryjną Mapą sozologiczną Polski 1:50 OOO rozpoczęły się w 1990 r. Pod względem naukowym i organizacyjnym jest ona powiązana z Mapą hydrograficzną Polski 1:50 000, co korzystnie wpływa na ich jednolitość. Mapa sozologiczna przedstawia kompleksowo stan środowiska przyrodniczego Polsld: pokazuje jego ochronę, degradację, przeciwdziałanie degradacji oraz rekultywację. Pb wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej, podobnie jak w przypadku mapy hydrograficznej 1:50 000 (patrz: podrozdział 9.3.5), jej treść została dostosowana do norm tej organizacji. Do 1992 r. wydano 10 arkuszy mapy w układzie „ 1965". Następnie zaczęła się ona ukazywać w podziale międzynarodowym - w układach „1942" i „1992", a od 2005 r. na podkładzie topograficznym mapy wektorowej (VMap 12) Mapa sozologiczna pokryła dotychczas około 40% powierzchni krąju. Od 1994 r. ma, oprócz analogowej, także wersję cyfrową (ryc. 9.6).

W Państwowym Instytucie Geologicznym opracowuje się Mapę geologiczno gospodarczą Polski 1:50000. Wprawdzie przedstawia ona przede wszystkim zagadnienia geologu surowcowej, ale można na niej znaleźć informacje o ochronie przyrody i jakości wód, wspólne z Mapą sozologiczną Polski. Opracowanie Mapy geologiczno-gospodarczej Polski

Ryc. 0.0. Mapa sozologiczna Polski 1:50 000 (fragment arkusza M-33-34-D Wrocław-Zach., Główny Geodeta Kraju 1998)

rozpoczęto w latach 1989-1990, lecz mimo że ukazuje się dopiero od 1997 r., jęj ukończenie jest bliskie. Rozszerzeniem Mapy geologiczno-gospodarczej jest od 2001 r. ówuseryjna Mapa geośrodowiskowa Polski 1:50 000. Dotychczasową problematykę sozologiczną wbo-gfleono treścią dotyczącą ochrony powierzchni ziemi (zawartość wybranych metali ciężkich i związków chemicznych w gjebach i osadach wodnych) oraz składowania odpadów. Ctoydwie są publikowane wyłącznie w postaci wydruków ploterowych.

Wśród innych opracowań przedstawiających stan środowiska przyrodniczego Polski zasługują na uwagę publikowane od 1995 r. regionalne atlasy geochemiczne z mapami w skalach od 1:50 000 do 1:500 000, ilustrującymi chemizm gjeb, osadów wodnych, wód powierzchniowych i niekiedy podziemnych. Wydawane są także mapy obszarów silnie zmienionych wskutek antropopresji, np. Mapa zmian środowiska w rejonie Bełcha-towskiego Okręgu Paliwowo-Energetycznego w latach 1964-1983, Mapa zdrowotnego i sanitarnego stanu lasu - Góry Izerskie (obie w skali 1:25 000, wydane w 1985 r.) oraz Mapa ekologiczna województwa warszawskiego 1:100000 (1995).

W 1994 r. ukazał się Atłas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski. Główną część tego, składającego się z 11 działów tematycznych atlasu, stanowią tytułowe „zasoby, walory i zagrożenia” poszczególnych komponentów środowiska, które ulegają /mianom w wyniku antropopresji. Pbd względem skal (1:2 000 000,1.4 000 000,1:6 000 000) nawiązuje on do Narodowego atlasu Polski z lat siedemdziesiątych XX w., a długi czas opracowania atlasu sprawił, że wiele zawartych w nim map ma już tylko walor historyczny.

9.3.9. Mapy pokrycia terenu i użytkowania ziemi

Mapy pokrycia terenu ilustrują rozmieszczenie lasów, gruntów ornych, ląk, pastwisk itd. Liczba wyróżnień zależy od skali mapy i jej przeznaczenia. Przykładem tego rodzaju mapy jest Polska. Przeglądowa mapa użytkowania ziemi opracowana przez F. Uhorczaka w skali 1:1 000 000. Jest to właściwie mapa pokrycia terenu. Zawiera ona pięć podstawowych kategorii pokrycia terenu: grunty orne. lasy; łąki i pastwiska, wody oraz osadnictwo. Opracowana w końcu lat czterdziestych XX w. na podstawie map topograficznych 1:100000, ukazała się w 1969 r. jako 17 zeszyt „Prac Geograficznych" i używana jest do dzisiaj, m.in. dzięki wydrukowaniu osobno poszczególnych jej elementów. Na przykład element „osadnictwo" może być pomocny przy opracowywaniu map rozmieszczenia ludności.

W miarę aktualnym obrazem pokrycia terenu Polski jest mapa w skali 1:1500 000, zamieszczona w Atlasie Rzeczypospolitej Polskiej, zatytułowana Użytkowanie ziemi (arkusz 81.1). Opracowano ją na podstawie bazy danych CORINE, wykonaną} w ramach współpracy państw Unii Europejskiej. Materiałem źródłowym były zdjęcia satelity Landsat z lat 1989-1992. Na mapie Polski wyróżniono 13 rodząjów użytków, m.in. lasy liściaste, iglaste i mieszane. Jest to oczywiście obraz zgeneralizowany w stosunku do danych zawartych w bazie, gdyż w Polsce na mapie w skali 1:200 000jest możliwe przedstawienie 31 form.

Wymienione dwie mapy mimo tytułu przedstawiąją tylko pokrycie terenu. Mapy użytkowania ziemi mogą zawierać znacznie bogatszą treść, ponieważ dotyczą zarówno sposobów gospodarowania, jak i cech użytków niemożliwych do odczytania ze z%ć lotniczych i satelitarnych.

323