322

322

rolniczych niż w przemyśle precyzyjnym. Znajomość tych uwarunkowań, wpływających na uzyskanie niejako naturalnych tolerancji, często zwanych potocznie „tolerancjami warsztatowymi”, pozwala konstruktorowi na podjęcie prawidłowej decyzji co do tolerowania pewnej grupy wymiarów.

Odchyłki wymiarów swobodnych powinny być znane wszystkim zainteresowanym, przede wszystkim służbie kontroli jakości, służbom technologicznym, a także bezpośredniemu wykonawcy - operatorowi obrabiarki, aby w procesie technologicznym były spełnione oczekiwania konstruktora.

Odchyłki wymiarów swobodnych powierzchni nie podlegających dalszej obróbce mogą być dobrane tylko zgodnie z zasadą ”max mat.” lub symetrycznie. Do powierzchni nie przewidzianych do tworzenia pasować nie wolno stosować innych położeń pól tolerancji

Odchyłki (wymiarów swobodnych) ujęte w^r jednym zapisie konstrukcji powinny odpowiadać jednemu poziomowi dokładności, tzn. jednej klasie dokładności, jednemu szeregowi tolerancji zaokrąglonych lub jednej klasie dokładności i odpowiadającemu jej szeregowi tolerancji zaokrąglonych.

Istnieje kilka sposobów zapisu tolerancji wymiarów swobodnych. Niżej podano dwa najczęściej stosowane.

1.    Jeżeli na rysunku nie podano żadnych informacji o tolerancji tych wymiarów, oznacza to, że zewnętrzne i wewnętrzne wymiary liniowe - z wyjątkiem wymiarów ścięć krawędzi i promieni zaokrągleń - są tolerowane zgodnie z zasadą „max mat.” w 14 klasie dokładności. Liniowe wymiary pośrednie i mieszane są wówczas tolerowane symetrycznie w tej samej klasie dokładności Ścięcia krawędzi i promieni zaokrągleń są również tolerowane symetrycznie, ale odchyłkami zaokrąglonymi dla grupy klas dokładności 12-16 (PN-78/M-02139), a kąty symetrycznymi odchyłkami zaokrąglonymi odpowiadającymi 16 klasie dokładności kąta.

2.    Odchyłki graniczne liniowych wymiarów swobodnych mogą być podane w wymaganiach w formie uwagi słownej, np. „Odchyłki graniczne długości bez indywidualnie podanych tolerancji...” z wpisanym ogólnym oznaczeniem tolerancji.

W przypadku zapisu wieloskładnikowego składniki zapisu należy umieszczać zgodnie z następującą kolejnością: tolerancja średnic wałków lub (i) tolerancja wymiarów zewnętrznych, tolerancja średnic otworów lub (i) tolerancja wymiarów wewnętrznych, tolerancja wymiarów mieszanych i pośrednich;

mi

oddziela się je od siebie znakiem średnika, np. h 11; H 11; + ——.

Tolerancje wymiarów zewnętrznych i wewnętrznych oznacza się symbolami literowymi położenia pola tolerancji (rys. 8.1) oraz symbolem cyfrowym klasy dokładności. Tolerancje średnic wyróżnia się znakiem (p (fi), np. 0 h 11;

J7T

± — ;HU;±

ITU

2

. Tolerancje wymiarów mieszanych i pośrednich opisuje