348

348

od innych wymiarów lokalnych, nawet wówczas gdy są one równe wymiarom „max mat.” (rys. 9.7a, przekrój A-A).

Polska Norma PN-88/M-01142 wymaga, aby w przypadku gdy na rysunku jest stosowane tolerowanie niezależne, wyraźnie zaznaczyć ten stan rzeczy przez umieszczenie w wymaganiach technicznych uwagi o treści „Tolerowanie wg PN-88/M-01142”.

Jeżeli zachodzi konieczność uzależnienia od siebie wymiarów, kształtu i położenia, należy stosować tolerowanie zależne. Zależność odchyłek kształtu i położenia może być oparta na zasadzie „max mat.” lub na zasadzie powierzchni przylegających i „max mat.”

Tolerancje zależne oparte na zasadzie „max mat.” podaje się indywidualnie za pomocą znanych już oznaczeń graficznych (tabl. 9.1). Przypadek taki musi być jednak wyróżniony symbolem tolerancji zależnej w postaci wielkiej litery M (od „max mat.”), zawartej w okrągłej ramce (tabl. 9.1, 9.5), umieszczony za wartością liczbową tolerancji, lub (i) oznaczeniem elementu odniesienia. Miejsce wpisania symbolu tolerancji zależnej w ramce tolerancji wynika ze związku zachodzącego między tolerancją a wymiarem zaobserwowanym. Jeżeli tolerancja zależna jest związana z wymiarem zaobserwowanym elementu, przy którym umieszczono zapis tolerancji, to oznaczenie „max mat.” należy umieścić za wartością liczbową tolerancji (tabl. 9.5, poz. 1; 2; 3.1; 5.1; 5.3). W przypadku zaś gdy odchyłka położenia zależy tylko od zaobserwowanego wymiaru elementu odniesienia, symbol wpisuje się w trzecim polu ramki tolerancji - za literowym oznaczeniem elementu odniesienia (tabl. 9.5, poz. 3.2). Odchyłka położenia zależna od zaobserwowanych wymiarów obu elementów wyróżnia się przez umieszczenie symbolu „max mat.” za wartością tolerancji i w trzecim polu ramki, za literowym oznaczeniem elementu odniesienia (tabl. 9.5, poz. 3.3; 4; 5.3).

Podane na rysunku wartości tolerancji zależnych kształtu i położenia oparte na zasadzie „max mat.” nie mogą być przekroczone, gdy wymiary opisane symbolem „max mat.” są wymiarami maksimum materiału. W każdym innym przypadku odchyłki kształtu i położenia wyrażone średnicowo mogą przekroczyć tę wartość o bezwzględną wartość różnicy między wymiarem zaobserwowanym a wymiarem maksimum materiału powierzchni. Tak więc dla wymiarów minimum materiału odchyłka zależna może przekroczyć podaną wartość tolerancji kształtu lub położenia o tolerancję wymiaru rozpatrywanego elementu. Nie oznacza to jednak, że dopuszczalna wartość odchyłki zależnej jest zawarta między wartością podaną na rysunku a sumą jej i tolerancji wymiaru. Dla wymiaru zaobserwowanego możliwa jest tylko jedna wartość odchyłki dopuszczalnej, równa sumie podanej tolerancji kształtu lub położenia i bezwzględnej wartości różnicy między wymiarem zaobserwowanym a wymiarem maksimum materiału.

Przy stosowaniu zasady „max mat.” można tolerować zależnie tylko te odchyłki kształtu i położenia, które dotyczą osi lub płaszczyzny symetrii.