352 353 2

Ryc. 132. Larwy wicloszczctów. A — młoda trochofora Capiiellida sp., B — Owenia sp., C — późna

Spionida, D — Polynoida

mi. W rozwoju pozazarodkowym występuje trochofora, larwa planktotropowa, charakterystyczna dla wieloszczetów, różnie wyglądająca u poszczególnych gatunków, ale mająca ten sam schemat budowy wewnętrznej (p. charakterystyka ogólna pierścienic). Szczególnie późne trochofory, u różnych gatunków wieloszczetów, mają różny wygląd (ryc. 127, 132).

Rozmnażanie epitokiczne występuje u przydennych gatunków zaliczanych do rzędów: Syllida, Nereida i Eunicida. Rozmnażanie epitokiczne zachodzi dwoma sposobami: epigamicznie i schizogenicznie. W przypadku epigamii, w okresie rozrodu płciowego, cały organizm przekształca się z atokicznego (rozmnażającego się tylko bezpłciowo) w epitokiczny (por. ryc. 13IB i C) i produkuje komórki rozrodcze. Przy czym segmenty tułowia mogą być w całości epitokiczne, albo mogą być zróżnicowane na atokiczne i epitokiczne (ryc. 131C). W przypadku schizogamii (stolonizacji), tylne segmenty ciała z atokicznych przekształcają się w epitokiczne (epitokia, ryc. 131 A) i produkują komórki rozrodcze. Epitokia odrywają się od organizmu macierzystego, wydalają komórki rozrodcze i giną. Pozostała część macierzysta atokiczna może, po pewnym czasie, produkować nowe części epitokiczne, albo rozmnaża się bezpłciowo, a tak powstałe osobniki potomne produkują części epitokiczne. U niektórych gatunków na częściach epitokicznych, po ich oderwaniu się, rozwijają się silne i sprawnie działające parapodia, większe niż u organizmów macierzystych, może się także rozwinąć głowa, stają się więc samodzielnie żyjącymi osobnikami, które produkują części epitokiczne dalszych pokoleń. U kilku gatunków, części epitokiczne powstają drogą pączkowania. W okresie rozrodu cpitokicznego niektóre gatunki, np. wieloszczet robak palolo — Pa/o/a

uiridis, produkują epitokia w ogromnych ilościach, które wypływają na powierzchnię morza. Zjawisko to znane jest od dawna i określane jest jako „rojenie się robaków". Rojenie się może występować w ściśle ustalonych okresach, charakterystycznych dla danego gatunku, np. może być związane z fazami księżyca. Z rozmnażaniem u wieloszczetów może być związana metageneza, tj. regularne następstwo w rozmnażaniu bezpłciowym i płciowym, w tym także epitokicznym.

SYSTEMATYKA

Systematyka wieloszczetów jest bardzo różnie ujmowana. Niektórzy rozdzielają gromadę na trzy podgromady:

wieloszczety wolno żyjące — Errantia, wieloszczety osiadłe — Sedeniaria, ssącogębe — Myzostomida.

Wieloszczety wolno żyjące obejmują gatunki pływające, pełzające, wiercące w miękkim podłożu, o metamerii homonomicznej, najczęściej z parapodiami. Głaszczki i czułki funkcjonują u nich jako narządy zmysłów. Gardziel mają zaopatrzoną w zęby lub szczęki. Osiadłe żyją stale przyczepione do podłoża w szczelinach skał, w wygrzebanych jamach, w domkach. Mają metamerię homonomiczną, nie mają parapodiów, głaszczki i czułki funkcjonują u nich jako narządy służące do zdobywania pokarmów. Nie mają zębów czy szczęk w gardzieli. Ostatnia podgromada: ssącogębe, obejmuje komensale i pasożyty. Podział na trzy podgromady, oparty na kryteriach ekologicznych, jest podziałem całkowicie sztucznym. U wieloszczetów występują różnego typu przejścia od życia wolnego do osiadłego, do komensalizmu i do pasożytnictwa. Formy wolno żyjące mogą okresowo wchodzić w komensalizm, a np. formy żyjące w domkach mogą je opuszczać w okresie rozrodu. W związku z tym, najczęściej stosuje się podział wieloszczetów na rzędy, a rangę podgromady ssącogębych obniża się do rangi rzędu. W najbardziej rozbudowanych systematykach wyróżnia się do 45 rzędów, a w ich obrębie do 87 rodzin. W tym podręczniku, na podstawie kryteriów morfologicznych, omówimy 34 rzędy, wystarczająco charakteryzujące gromadę.

Rząd: Aphroditida

Ciało w zarysie owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie, złożone z ok. 60 segmentów, do 20 cm długie, od strony grzbietowej pokryte gęsto szczeciami, tworzącymi okrywę.

Mysz morska (synonimy: afrodyta tęczowa, złotorunka) — Aphrodite aculeala (ryc. 128A, fot. 7A), mieni się wszystkimi barwami. Przydenna, ryje w mule, porusza się wolno za pomocą drobnych parapodiów. Pospolita w Morzu Północnym, Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim.