356

356

Spośród odchyłek kształtu jest to zatem jedynie odchyłka prostoliniowości osi wałka lub otworu, a z odchyłek położenia - odchyłka prostopadłości osi, równoległości osi, nachylenia osi, współosiowości, symetrii i położenia punktu.

Przykład zapisu tolerancji kształtu i położenia, opartych na zasadzie „max mat.”, oraz ich interpretację przedstawiono w tablicy 9.5.

Tolerowanie zależne kształtu i położenia oparte na zasadzie powierzchni przylegających i zasadzie „max mat.” opisuje się przez postawienie za oznaczeniem pola tolerancji wymiarów wielkiej litery E (ed ekwidystanta - krzywa równoległa do danej krzywej płaskiej), umieszczonej w okrągłej ramce (rys. 9.8a). W tym przypadku nie podaje się indywidualnych oznaczeń graficznych tolerancji kształtu i położenia, ponieważ występuje tutaj inny sposób ich interpretacji.

Podczas tolerowania według zasady powierzchni przylegających (drugi człon nazwy, tj. zasadę „max mat.”, z reguły pomija się w nazewnictwie) powierzchnia zaobserwowana powinna mieścić się w obrębie powierzchni przylegającej o kształcie nominalnym i wymiarze maksimum materiału, przy czym żaden wymiar lokalny elementu nie powinien być mniejszy - w przypadku wymiarów zewnętrznych - lub większy - w przypadku wymiarów wewnętrznych - od wymiaru minimum materiału.

Na rysunku 9.8 przedstawiono przykład tolerowania zależnego wałka, oparty na zasadzie powierzchni przylegających oraz interpretacji ograniczeń kształtu wynikających z tej metody tolerowama. Przy tym sposobie tolerowania rzeczywisty zarys wałka nie może rozciągać się poza walcową powierzchnię (powłokę) przylegającą o zarysie nominalnym i wymiarze maksimum materiału (tutaj 4> 150,00 mm). Każda średnica lokalna (zaobserwowana) d powinna mieścić się w' polu tolerancji i musi być zawarta między wymiarami granicznymi wynikającymi z tolerancji ( od 150,00 mm do 149,96 mm) (rys. 9.8b, c, d). Cały zaś wałek powinien mieścić się w walcu o wymiarze maksimum materiału (rys. 9.8c, d). Jeżeli średnice lokalne będą równe wymiarowi maksimum materiału (<j> 150,00 mm), wałek rzeczywisty powinien być walcem idealnym. W każdym innym przypadku mogą występować odchyłki kształtu, np. prostoliniowości tworzącej prostoliniowość osi, kołowo-ści, zarysu przekroju wzdłużnego lub walcowości. Ich wartości będą zależne od średnic lokalnych, ale nigdy nie mogą przekroczyć tolerancji wymiaru. Na przykład, największa odchyłka prostoliniowości osi może wystąpić wówczas, gdy wszystkie średnice lokalne będą miały wymiar minimum materiału i będzie ona równa tolerancji wymiaru (rys. 9.8d).

Zasada powierzchni przylegających jest podstawowym sposobem tolerowania kształtu lub położenia i obowiązuje również w przypadku, gdy na rysunku nie oznaczono jej odpowiednim symbolem.