IMAG0016

przypomina sobie własne doświadczenia, ponownie do nich dochodząc. Jest to zatem niejako koncepcja idei wrodzonych, obecnych w u wyśle w stanie potencji, aktualizujących się w doświadczeniu zmysłowym. Jako taka koncepcja ta znajdzie rozwinięcie w episte-mologicznym idealizmie transcendentnym Kanta, gdzie ludzkie władze poznawcze wykonują swoje czynności w oparciu o wrodzone kategorie czystego rozumu. Gdyby przyjąć platońską teorię anamnezy, należałoby uznać realność prenatalnej partycypacji ludzkiej duszy we wspólnocie doświadczenia absolutnego, prawzorca wszelkich możliwych późniejszych doświadczeń, które można reanimować w' obliczu zadziałania sprzyjających bodźców. Jedną z konsekwencji takiego założenia mogłaby być konkluzja o tekście oryginału jako wystarczającym bodźcu, umożliwiającym tłumaczowi odtworzenie przez reminiscencję zawartych w nim treści. To prawda, że teoria ta brzmi || czasach współczesnych nieco naiwnie. Zwracamy jednak uwagę, że odpowiadające jej koncepcje dyspozycji wrodzonych stanowią tylko inną, barwniejszą etykietkę niewiedzy, o czym otwarcie się mówi w poważnych dysputach naukowych³.

Platon jest pierwszym w historii filozofem, który pozostawił po sobie pism a, znane powszechnie jako dialogi Platońskie; wszystkie mają bowiem formę dialogową. Forma ta stanowiła krok milowy w procesie pojmowania funkcji języka.

Literatura przedplatońska miała charakter przekazu ustnego.

A. Gawroński wskazuje w swojej książce (1984:4 lff) na odkrycie Erica Havełocka zasad rządzących formą i strukturą przekazu ustnego, które utrzymywały się również i później, kiedy już nauczono się utrwalać przekaz na piśmie. Forma ta była monologiczna, niedo-puszczająca dodatkowych uściśleń, zmian, pytań, ani krytyki. Miała charakter wzniosły, gdyż jej zadaniem było pouczać i kształtować

^J Jako przykład podajemy referat lingwisty Dcreka Bickcrtona, wygłoszony w lutym 1982, na konferencji poświęconej uniwersaliom językowym i przyswajaniu języka obcego na Uniwersytecie Południowej Kalifornii. Zdaniem referenta akceptacja istnienia nie do końca zrozumiałego bioprogramu lingwistycznego, w jaki wyposażony jest człowiek z natury, jakościowo nie różni się od faktu akceptacji bioprogramów fizykalnych, sterujących np. mutacją głosu, czy rozmieszczeniem owłosienia na ciele (por. Bickerton 1987:1440-

umysły. Cechowała ją rytmiczność, która miała ułatwiać dosłowne zapamiętanie. Posługiwała się mnemotechniką (metodą wywoływania mechanicznych skojarzeń), służącą lepszej przyswajalności. Głównym zadaniem poezji nie było wywoływanie przeżycia estetycznego; było nim utrwalenie - w postaci dogodnej do zapamiętania — wykładu etyki, polityki, historii, geografii, astronomii, itd. (Gawroński 1984:44). Tak rozumiana poezja stanowiła instrument kontroli umysłów. Współkształtowała ona mentalność słuchacza uległego, biernego, podatnego na wpływy, niezdolnego do samodzielnego, obiektywnego myślenia i wyrażania krytyki. Język spełniał tym samym funkcję instrumentu władzy, zniewalania umysłu.

Podobną funkcję spełniał język używany przez sofistów, wątpiących w możliwość i sensowność osiągania jakiejś ostatecznej wiedzy, i zabiegających w związku z tym jedynie o przekonanie adwersarza do własnych racji przy użyciu retoryki. Havelock podkreśla ścisłą zależność przekazu od medium, w jakim się on odbywa (Ass-mann 1990). W konsekwencji dochodzi do tezy o istnieniu dychotomii pomiędzy kulturą oralną oraz kulturą piśmienniczą (Havelock 1982). Nie chodzi przy tym o banalne, techniczne rozróżnienie pomiędzy tekstem mówionym a pisanym. Havelock wskazuje na swoiste „myślenie oralne”, charakterystyczne dla kultur niepiśmiennych, skazanych zarazem na ustny przepływ informacji i wydolność indywidualnej pamięci. W kulturach tych dominowała jego zdaniem troska o deponowanie w przekazie ustnym wszelkich tradycji i wzorców kulturowych przeznaczonych do zachowywania.

Tymczasem dialogi Platona nawiązują do słynnej metody maie-utycznej jego nauczyciela Sokratesa, która polegała na wydobywaniu prawdy metodą interpersonalnego dyskursu i dała początek dia-lektyce. Jeden z dyskutantów spełnia wprawdzie funkcję mentora, ale fonna dialogu inspiruje ruch myśli, wyzwala argumenty, kształtuje postawę krytyczną. Język zyskuje nową funkcję. Nie służy już wyłącznie konserwacji starych prawd, lecz sam staje się narzędziem prawdy, która ujawnia się w dyskursie prowadzonym pomiędzy równorzędnymi partnerami.

W dialogu Państwo Platon explicite zwraca się przeciw poezji, nazywając ją paraliżem umysłu słuchaczy (Gawroński 1984:59).